TEMAT 2: POPULACJA
Populacja jest to zespół osobników jednego gatunku, wzajemnie na siebie oddziałujących i zamieszkujących określoną przestrzeń, w tym samym czasie.
Populacja może rozwijać się tylko w granicach określonych przez pojemność ekologiczną siedliska, na którą składają się przestrzeń, kryjówki, pokarm. Inaczej mówiąc, populacja zajmuje tę samą przestrzeń, która zapewnia jej niezbędne warunki życiowe oraz funkcje, jakie spełnia w ekosystemie, czyli niszę ekologiczną.
Miejscem, w którym żyje populacja danego gatunku jest siedlisko (habitat).
Cechy populacji:
liczebność - liczba osobników składających się na populację,
zagęszczenie - liczba osobników przypadająca na określoną jednostkę powierzchni.
Liczebność i zagęszczenie zależą od wielkości organizmów. Im organizmy większe, tym populacja mniej liczna i mniej zagęszczona,
rozrodczość - stosunek liczby nowo urodzonych osobników do liczebności całej populacji,
śmiertelność - proces przeciwstawny rozrodczości, dotyczy umieralności osobników populacji. Często uwarunkowana jest np. brakiem pokarmu, przyczynami osobniczymi (starzenie się, brak opieki nad potomstwem), przegęszczeniem, kanibalizmem, konkurencją czy pasożytnictwem lub drapieżnictwem,
rozprzestrzenienie - polega na przemieszczaniu się osobników między populacjami. Przyczynia się do zmian liczebności populacji. Istnieją trzy formy rozprzestrzeniania:
emigracja, tj. jednokierunkowy ruch osobników na zewnątrz, opuszczanie populacji,
imigracja, tj. jednokierunkowy ruch do wewnątrz, przybywanie nowych osobników spoza populacji,
migracja, tj. ruch dwukierunkowy, przemieszczanie się osobników między populacjami.
Struktura populacji
W obrębie populacji obserwuje się znaczne zróżnicowanie poszczególnych osobników, co najpowszechniej przejawia się w postaci struktury:
wiekowej,
płciowej,
socjalnej,
przestrzennej - rozkład równomierny, rozkład losowy, rozkład skupiskowy.
Interakcje między populacjami:
antagonistyczne (niekorzystne):
amensalizm,
konkurencja,
drapieżnictwo,
pasożytnictwo,
nieantagonistyczne (korzystne):
komensalizm,
protokooperacja,
mutualizm.
Amensalizm to typ oddziaływania, w którym populacja jednego gatunku hamuje rozwój drugiej populacji, nie ponosząc strat i nie czerpiąc z tego żadnych korzyści.
Konkurencja biologiczna, wzajemne oddziaływanie populacji organizmów tego samego gatunku (konkurencja wewnątrzgatunkowa) lub różnych gatunków (konkurencja międzygatunkowa). Konkurencja typu bezpośredniego polega na bezpośrednim wzajemnym hamowaniu rozwoju obu populacji. Konkurencja typu pośredniego na wykorzystywaniu ograniczonych zasobów środowiska wzajemnym kosztem. Konkurencja prowadzi do ekologicznej separacji gatunków (Gausego zasada) i jest jednym z mechanizmów selekcji naturalnej (ewolucji teoria Darwina).
Drapieżnictwo, oddziaływanie jednych gatunków na drugie poprzez chwytanie, uśmiercanie i zjadanie jednych osobników przez inne. Drapieżnik atakuje ofiarę, będąc zarazem od niej uzależnionym. Drapieżcy stanowią ważne ogniwo łańcucha pokarmowego w ekosystemie, warunkujące sprawny obieg materii. Znaczne zmniejszenie liczebności populacji dużych ssaków drapieżnych (np. wilków, niedźwiedzi), będące wynikiem selekcji przez człowieka, doprowadziło do nadmiernego rozwoju jeleniowatych (ich ofiar) i zachwiania równowagi biocenotycznej (biocenoza) w zbiorowiskach leśnych. Wskutek tego pogorszyły się warunki odnawiania drzew poprzez ich nadmierne spałowanie. W warunkach naturalnych powstaje dynamiczna równowaga układu drapieżca-ofiara. Odmianą drapieżnictwa jest kanibalizm.
Pasożytnictwo, forma współżycia organizmów żywych, polegająca na wykorzystywaniu organizmu żywicielskiego przez organizm pasożytniczy, bytujący jego kosztem. Pasożytnictwo jest niekorzystne dla żywiciela i powoduje jego osłabienie bądź chorobę. Organizm żywicielski umożliwia pasożytowi zarówno pobieranie pokarmu, jak i rozród. W świecie zwierząt istnieje pasożytnictwo obligatoryjne dzielące się na pasożytnictwo czasowe, polegające na pasożytowaniu jedynie w pewnych stadiach rozwojowych (larwy gzów), oraz pasożytnictwo stałe, w którym bytowanie w organizmie żywiciela jest konieczne dla życia pasożyta (tasiemce). Istnieje też pasożytnictwo przypadkowe, polegające na zmianie trybu życia na pasożytniczy w razie przypadkowego przedostania się do organizmu mogącego pełnić rolę żywiciela (niektóre nicienie).
Komensalizm, współbiesiadnictwo, jeden z typów zależności pomiędzy osobnikami różnych gatunków roślin i zwierząt (symbioza) polegający na tym, że jedna populacja (gospodarz) udziela schronienia lub pokarmu drugiej (komensalowi), przy czym komensal nie przynosi ani szkody, ani pożytku gospodarzowi. Liczne przykłady komensalizmu można znaleźć w środowisku morskim, np. ryby, małże, pierścienice i kraby korzystające z resztek pokarmu innych zwierząt, oraz lądowym, np. owady żyjące w gniazdach mrówek i termitów.
Protokooperacja, jedna z form interakcji między organizmami, gdy związki pomiędzy populacjami dwu gatunków są wzajemnie korzystne, lecz nie nieodzowne (drapieżnictwo, komensalizm, konkurencja biologiczna, mutualizm, pasożytnictwo).
Mutualizm, jeden z typów oddziaływania na siebie gatunków, gdy czerpią wzajemne korzyści, przy czym żaden z nich nie może w naturalnych warunkach istnieć osobno.
Przykładem mutualizmu jest współżycie mikroorganizmów, które potrafią rozkładać celulozę, ze zwierzętami, które nie posiadają odpowiednich enzymów, aby ją strawić.
1