Teorie wymiany oraz teoria gier
Powstanie teorii wymiany- jako osobna perspektywa w socjologii wyłoniła się na początku lat 60-tych XX wieku;ale korzeniami sięga do XIX wiecznej tradycji:
1. teorii ekonomicznej - do teorii ekonomicznej Adama Smitha (klasyk ekonomii); czerpała założenia z utylitaryzmu (założenie, że ludzie są racjonalni, że w swym działaniu kierują się zasadą racjonalności; dokonują kalkulacji kosztów i zysków w transakcjach społecznych; są w stanie oszacować przynajmniej część owych kosztów i zysków)
2. behawioryzmu psychologicznego - Socjologia zaczerpnęła z behawioryzmu następujące założenia: organizmy dążą do maksymalizacji nagród i minimalizacji kar; będą powtarzać w przyszłości te zachowania, które dostarczały nagród; i będą się powtarzać dopóty, dopóki będą przynosić nagrody; oraz - im więcej nagród otrzymuje dany organizm w wyniku określonego zachowania, tym mniej nagradzające stanie się to zachowanie (z powodu nasycenia nagrodami). Ale trzeba pamiętać, że ludzie różnią się od zwierząt tym, że myślą abstrakcyjnie, mają zdolność do kalkulowania, przewidywanie pewnych zachowań, szacowania alternatyw. Stąd założenia pierwszych behawiorystów nie mogły być stosowane wprost.
Współczesne teorie wymiany
G.Homans- podejście behawiorystyczne
P.Blau - podejście dialektyczne
R.Emerson - sieciowa teoria wymiany
E.Hankiss - teoria gier
G.Homans - podeście behawiorystyczne
Podkreślał, że podstawowe zasady zachowania ludzkiego wyjaśniają wzory organizacji społecznej.
wyróżnił (w oparciu o behawioryzm) następujące zasady zachowania ludzkiego:
a) twierdzenie o sukcesie - jeśli jakieś działania są bardziej nagradzane, to jednostka chętniej będzie do nich powrcac; b) twierdzenie o wartości- im większą wartość ma dla jednostki dane działanie, tym bardziej prawdopodobne, że będzie je podejmować; c) twierdzenie o racjonalności - ludzie są racjonalni w tym sensie, że chętniej podejmują takie działania, które wiążą się z nagradzaniem; d) twierdzenie o deprywacji (braku czegoś)- nasyceniu - im częściej w niedawnej przeszłości jednostka otrzymywała określoną nagrodę, tym mniej wartościowa staje się dla niej każda następna nagroda tego samego typu;
P.Blau - podejście dialektyczne
Blau w pewnym sensie wzorował się na teorii Homansa, ale wyszedł poza behawiorystyczną podbudowę tej teorii; zaproponował podejście dialektyczne- w efekcie wymiany naciskach integracyjnych pojawia się potencjał ewentualnego konfliktu.
sformułował kilka ZASAD WYMIANY
Blau zastanawiał się też nad problemem władzy, Jak rodzi się władza? -wzajemne świadczenie sobie usług -jeśli ktoś posiada więcej wart.zasobow, tym bardziej może wymuszać uleglosc u innych; wyjście z sytuacji jest jedno -należy się nauczyć obywac bez dobr, które pierwotnie uznaliśmy za niezbędne.
Balu zadal sobie dwa pytania: 1. Co sklania jednostki do związania się ze soba 2. Czy transakcje miedzy jednostkami są symetryczne.
Transakcje wzajemnosciowe/związki wewnętrznie nagradzające: wzajemna atrakcyjność (np. przyjaźń milosc); Transakcje wzajemnosciowe/zw.zewnetrznie nagradzające: wymiania, wzajemne świadczenie usług, oddziaływanie; Transakcje jednostronne/ związki wewnętrznie nagradzające: jednostronne przywiązanie(np. milosc platoniczna) jedna osoba czuje satysfakcje, drugiej ta relacja jest obojętna; Transakcje jednostronne/ zw.zewnetrznie nagradzające: władza.
R.Emerson - sieciowa teoria wymiany
dokonał w latach 60-tych XX w. syntezy podejścia behawiorystycznego i sieciowego w socjologii - i dzięki temu powstała sieciowa teoria wymiany ; Emerson skupił się bowiem przede wszystkim na formach stosunków między aktorami, a nie na właściwościach tychże aktorów,interesowały go powody wchodzenia ludzi w stosunki wymiany, jak również to, co dzieje się w takich relacjach (tak więc bada relacje między aktorami, a nie samych aktorów)
Emerson tworzył różnego rodzaju sieci wymiany między aktorami: 1. monopol jednostronny A->b1, b2,b3 => A ma monopol, dysponuje dobrem pożądanym przez innych, decyduje o wszystkim; 2.sieci zamkniete( miedzy a,b,c,d są wzajemne relacje). Emersona interesowaly powody nawiązywania relacji i same relacje. Jego teoria jest przydatna do analizy mikrostr.
Połączenie teorii wymiany z analizą sieciową stało się znaczącym krokiem w rozwoju nowoczesnej teorii socjologicznej (analiza sieciowa stosowana w różnego rodzaju pracach naukowych - np. stosunki „patron-klient” w układach korupcyjnych)
E.Hankiss - teoria gier w teorii wymiany
Jego teoria również wywodzi się z teorii ekonomicznej
fundamentalne założenia teorii gier
1) wyniki działania jednego aktora zależą od działań i reakcji pozostałych aktorów;
2) działania i reakcje aktorów nie są pewne i mogą się zmieniać. Stąd też indywidualne strategie aktorów mają zasadniczy wpływ na osiągane wyniki niezależnie od wyników panujących na rynku;
Głownym pojęciem w tej teorii jest pojęcie STRATEGII
przykładem (klasycznym) teorii gier - DYLEMAT WIĘŹNIA: Dylemat więźnia pojawia się wówczas, gdy obydwie strony mogą uzyskać wyższą wypłatę za kooperację, ale każda ze stron ma powód, by oszukiwać.
Inne gry - Hankiss - dramat wspólnego pastwiska, historia brakującego bohatera (rozproszona odpowiedzialność), gra o dolara, wyścig zbrojeń;