PSYCHIATRIA WYKŁAD 4 27.02.2000.
Przy zaburzonej równowadze wewnętrznej powstają emocje motywujące do takich działań , które przywracają równowagę funkcjonalną ,czyli eliminują nadoptymalny poziom
aktywacji. Stąd często mówimy o procesach emocjonalno -motywacyjnych , ponieważ właśnie te emocje powstały w wyniku takiego , a nie innego poziomu aktywacji , co jak Państwo wiecie wynika z rozbieżności informacyjnej wobec określonego dopływu informacji, szczególnie tam gdzie mamy do czynienia z rozbieżnością , lub brakiem informacji potwierdzającej strukturę „ja” , powoduje szybki nadoptymalny poziom aktywacji. .
Wrócimy do tego później , gdy będziemy omawiać mechanizmy przystosowawcze, a więc te,
które usiłują coś zrobić, aby przywrócić zachwianą równowagę wewnętrzną .
Nas teraz od strony pojęciowej będą interesowały emocje , proces emocjonalny.
Na ogół przyjmuje się taki podział , że pojęciem nadrzędnym są procesy afektywne .
Do procesów afektywnych zaliczamy: 1/ emocje
2/ uczucia ( czasami nazywane emocjami złożonymi,
bądź uczuciami wyższymi)
Nie należy jednak używać określenia wyższe , niższe , gdyż to deprecjonuje świat zwierzęcy , zostańmy wiec przy określeniu uczucia.
CO TO SĄ EMOCJE I UCZUCIA ?
Emocje ,bądź inaczej proces emocjonalny jest to reakcja na „coś” lub „kogoś”.
UCZUCIA- jest to postawa, stosunek wobec „czegoś” lub „kogoś”.
Nie jest to reakcja lecz postawa .
Dlatego proszę Państwa robi się w psychologii badania postaw np. postawa wobec terapeuty , gdzie mówimy o pewnych uczuciach , tzw. więzi terapeutycznej , czyli swoisty stosunek emocjonalny pacjenta wobec terapeuty i terapeuty wobec pacjenta .
Wróćmy więc do procesu emocjonalnego , ale zanim zdefiniujemy podstawowe pojęcia emocji z którymi mamy do czynienia , to zastanówmy się co charakteryzuje i jakimi parametrami możemy określić proces emocjonalny.
1/ proces emocjonalny ma swoją określoną treść.
2/ emocje mają znak i może to być znak dodatni lub ujemny np. radość i smutek.
3/ pobudzenie obwodowego układu nerwowego , czyli układu wegetatywnego (np. pocimy się , czerwienimy się, drżą nam ręce , odczuwamy ucisk w klatce piersiowej itd.)
4/ poziom nasilenie emocji ( od wysokiego do niskiego )
5/ charakter początku procesu emocjonalnego ( może on być nagły lub powolny)
Typowym przykładem wysokiego nasilenia emocji z nagłym gwałtownym początkiem jest coś, co nazywamy językiem prawniczym „afektem” , czyli silne , gwałtowne emocjonalne przeżycie występujące w sytuacjach trudnych , ekstremalnych. Dlatego mamy określenie "zabójstwo w afekcie „, gdzie wyrok może być wymierzony do pięciu lat, nie dłużej.
6/ czas trwania ( emocje krótkotrwałe , bądź długotrwałe)
|
|
7/ nastrój - np. smutek może trwać bardzo długo .
E M O C J E
Podstawowe pojęcia : lęk , strach , obawa.
W językach anglosaskich, romańskich i języku niemieckim ,lęk jest często przedstawiany pojęciowo jako niepokój .My uważamy niepokój jako synonim leku .
RÓŻNICA POMIĘDZY LĘKIEM A STRACHEM
LĘK -jest bezprzedmiotowy
Dlatego między innymi Państwo rozumieją problem lęku i niepokoju ,gdyż niepokój jest to stan, który nachodzi nas nie wiadomo skąd i nie bardzo wiemy dlaczego , natomiast strach jest przedmiotowy ,gdyż zawsze coś jest przedmiotem strachu .
OBAWA- jest bezprzedmiotowa i przedmiotowa , np. wysyłamy gdzieś wieczorem córkę i nagle mamy obawę , że ją ktoś napadnie , czyli mamy obawę , że coś jej się stanie, i obawa ta jest przedmiotowa , gdyż wyobrażamy sobie konkretne zagrożenie .
Może być jednak tak ,iż np. kobiety uważają , że mają intuicję , coś przeczuwają , mają obawę , że coś się złego stanie i wówczas obawa jest bezprzedmiotowa.
RÓŻNICA POMIĘDZY LĘKIEM A OBAWĄ
Jeżeli mamy do czynienia z obawą przedmiotową, to jest to strach antycypacyjny
( antycypacja- przewidywanie) .Natomiast jeżeli będzie bezprzedmiotowa to mówimy o lęku,
czyli będzie to antycypacja lęku .
WYRAZ EMOCJI
Jedni ludzie okazują emocje na zewnątrz, a drudzy hamują je. Chodzi tu o wyraz emocji o ekspresję emocji ,która jest bardzo ważnym elementem , gdyż może być bogata w formie i ujawniać się np. za pomocą pantomimiki , gestykulacji, postawy ciała , wokalizacji w sensie głosu , ale może to być również ekspresja niezwykle przytłumiona czyli zahamowana.
Mamy więc dwa krańce , zahamowanie i rozhamowanie ( bogata ekspresja) i wiemy , że zależy to przede wszystkim od czynników społeczno - kulturowych , np. przed drugą wojną światową było czymś zupełnie normalnym , że kobiety nagminnie mdlały , podsuwano im amoniak pod nos, a one były jedynie zainteresowane tym , czy widział to zajście ten dla którego mdlały , gdyż chciały pokazać swoją wyjątkową wrażliwośc.
Natomiast mężczyźni w tamtym okresie załatwiali swoje emocjonalne sprawy poprzez pojedynki.
Dzisiaj tego już nie ma , dzisiaj większość mężczyzn to twardziele( jak z filmów) , którzy nie okazują emocji i są zahamowani nie tylko w rozwoju osobowości , ale i emocjonalnie .To niestety jest model mężczyzny twardego .
Zahamowanie proszę Państwa, może utrudniać relacje międzyosobowe , gdyż osoba zahamowana nie umie wyrażać emocji i nie chodzi tutaj tylko o pantomimikę , ale o werbalizacje stanu emocjonalnego . Jeśli nie ma werbalizacji stanu emocjonalnego, to ciężko jest nawiązać kontakt z otoczeniem , gdyż otoczenie nie otrzymuje informacji zwrotnych jak dana osoba reaguje na określoną sytuację, zdarzenia , zjawiska.
Podobnie bywa w odwrotną stronę , jeżeli mamy nadmierne bogactwo ekspresji , taką teatralność , dramatyzm, to jest to niezwykle męczące dla otoczenia i najczęściej do takiej osoby mówimy „ nie histeryzuj”, ponieważ wiążemy takie zachowanie z osobowością "histrioniczną" inaczej histeryczną .
Są to silne emocje, a bardzo słabe uczucia , słabe związki uczuciowe . Osoby takie są skoncentrowane przede wszystkim na sobie ,czyli maja egocentryczne nastawienie do życia.
G E N E R O W A N I E M O T Y W A C J I
Następną bardzo istotną rzeczą o której musicie Państwo pamiętać jest generowanie motywacji.
Motywacji szeroko rozumianej , motywacji do działań , czyli do podejmowania różnorodnych czynności , albo do uruchamiania mechanizmów poznawczych ,albo do takich działań , których podstawowym celem będzie redukcja nadoptymalnego poziomu aktywacji .
Okazuje się , iż jest to zależność odwrotnie proporcjonalna . Do pewnego stopnia podwyższanie się poziomu aktywacji , pobudza i wzmacnia aktywację .Wyższy próg aktywacji raczej obniża ,czyli kończy się motywacja , ponieważ przestajemy dobrze funkcjonować , a jeżeli źle funkcjonujemy, to nie możemy podejmować czynności motywacyjnych . W takich momentach najczęściej ratujemy się najprostszymi zachowaniami,
które pozwalają uniknąć sytuacji na którą reagujemy tak silnie emocjonalnie poprzez np.
agresję, czy też ucieczkę.
MOTYWACJA - jest to pobudzenie, stymulowanie do działań ukierunkowanych na obniżenie nadoptymalnego poziomu aktywacji i obniżenie procesu emocjonalnego, szczególnie emocji negatywnych .
Teraz zajmiemy się czymś, co jest jednym z najważniejszych elementów zaburzeń w psychopatologii i psychiatrii , psychologii klinicznej a mianowicie :
Z A B U R Z E N I A M I N A S T R O J U
Z A B U R Z E N I A A F E K T Y W N E
Zanim przejdziemy do nastroju, to chciałbym Państwu przypomnieć ,że używamy także takiego określenia w podstawowych zaburzeniach jak reakcja emocjonalna .
W zależności od osobowości, będziemy mieli do czynienia z różnymi reakcjami emocjonalnymi .Na ogół struktury poznawcze obejmując kierownicza rolę ,usiłują hamować, bądź kierować mechanizmami emocjonalnymi , nie zawsze to się jednak udaje, gdyż u osób z zaburzeniami osobowości mamy do czynienia z silnymi reakcjami emocjonalnymi i osoby takie nie potrafią kontrolować swoich emocji . Jest to o tyle ważne , gdyż silna niekontrolowana reakcja emocjonalna występuje nie tylko w zaburzeniach osobowości . Silne niekontrolowane reakcje emocjonalne występują również w zaburzeniach nerwicowych .Osoby o zaburzeniach nerwicowych bardzo często podkreślają, iż mają poważne problemy z kontrolą emocji , dlatego często popadają w konflikty i są wybuchowe .
To samo zjawisko spotykamy u osób niezwykle impulsywnych u których impulsywność bierze się z zaburzeń typu organicznego .U takich osób , które mają zaburzenia organiczne,
czyli uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego z różnego powodu , niekiedy wrodzone , lub spowodowane chorobą , czy też wypadkiem, występuje zjawisko encefalopatii i w tym wypadku osoby takie również nie mają kontroli nad emocjami np. osobowość padaczkowa.
Podobnie mogą reagować pacjenci z zespołami urojeniowymi np. w schizofrenii paranoidalnej . Wybuchy niekontrolowanych emocji( złość , agresja) towarzyszą szczególnie tam, gdzie określona sytuacja jest związana z zespołem urojeniowym .
Bywa również i tak , iż taki typ reakcji emocjonalnych jest wywołany określonymi środkami toksycznymi np. narkotykami .U wielu osób niekontrolowana reakcja emocjonalna (gwałtowne silne emocje proste nieskomplikowane) powstają na wskutek działania alkoholu.
Alkohol podobnie jak inne środki psychoaktywne ,stymulują ośrodkowy układ nerwowy i układ siatkowaty i prowadzą same niejako na drodze chemicznej , bądź biochemicznej do podwyższenia poziomu aktywacji . Dlatego ten potencjał wybuchu emocjonalnego jest wysoko umieszczony i bardzo łatwo w tym momencie reagować emocjonalnie.
Bywa również proszę Państwa , że reakcja emocjonalna jest opóźniona tzn. nie reagujemy w danym momencie emocjami , tylko dopiero po jakimś czasie .Dzieje się to z różnych względów , albo na zasadzie , że się kontrolujemy , bądź dlatego ,że przenosimy reakcję emocjonalną na inna sytuację np. przenosi się swoje domowe konflikty , często nie wyrażone na teren pracy , bądź odwrotnie. Często różnego rodzaju frustracje wywołują u nas różne emocje , które musimy kontrolować np. w pracy gdy przełożony zwraca nam ciągle uwagę, a my nie możemy powiedzieć jemu co tak naprawdę o nim myślimy .W związku z tym narasta pewien potencjał, pewne napięcie emocjonalne ,które zostaje rozładowane w domu i to pod byle jakim pozorem .Następuje wówczas tzw. „ przeniesienie emocjonalne” .
Zaleganie tego typu emocji , które nazywamy „zaleganiem afektu” występuje nie tylko u osób zdrowych , które mają określona strukturę osobowości ,ale również w określonych chorobach, szczególnie w padaczce . Osoby chore na padaczkę mają skłonność do tzw. zalegania afektu ,czyli potencjał wybuchu emocjonalnego jest gdzieś obronnie przesunięty do nieświadomości i wybucha nagle w różnych sytuacjach.
Zaleganie afektu powoduje , iż nasz stosunek , nasza reakcja na inne osoby , lub na coś jest w jakimś stopniu utrwalona i poprzez długi okres czas reagujemy identycznie np. zadawnione konflikty , pretensje , żale , nagromadzone przez długie lata, nagle wybuchają .
Zahamowanie reakcji emocjonalnych prowadzi do wielu chorób psychosomatycznych , dlatego czasami mówimy o kimś , iż gdyby potrafił odreagować, to nie miałby wrzodów żołądka , zawału serca , nadciśnienia itd.
W takich przypadkach emocje są ukierunkowane na stronę fizyczną na ciało jest to tzw. „somatyzacja emocji” . Pomijamy oczywisty fakt , że nie ujawnianie emocji utrudnia nam relacje interpersonalną .
Nas będą interesowały zaburzenia , które dotyczą nastroju , ponieważ zaburzenia afektywne obejmują przede wszystkim nastrój .
Teraz powstaje zasadnicze pytanie: jaki możemy mieć nastrój , gdyż co to jest nastrój to już wiemy , iż jest to długo trwająca emocja.
Zacznijmy od treści nastroju np. ktoś mówi , że jest w smutnym nastroju ,lub wesołym nastroju . Stąd mamy smutek i radość , czyli mamy podział dodatni i ujemny .
Mamy również różne piękne określenia na nastrój i tak np. kiedyś mówiono „ smętek”, „melancholijny”, mówimy również w psychopatologii ,iż ktoś ma nastrój podwyższony , bądź obniżony.
O osobie o podwyższonym nastroju , możemy powiedzieć , iż jest hipomaniakalny , nie maniakalny , gdyż wówczas mamy do czynienia z zaburzeniem psychopatologicznym.
Nastrój może być obok podwyższonego , czy też obniżonego nastrojem zmiennym, a wiec raz może to być radość , a raz smutek . Ta zmienność nastroju też charakteryzuje niektóre osobowości , szczególnie widzenie świata w czarnych kolorach .
Mówiąc o zmienności nastroju mówimy , iż jest to osobowościowa cecha danej osoby , bądź jeżeli jest to bardzo wyraźne, to mówimy o zaburzeniach osobowości i jest to najczęściej osobowość „ histrioniczna” czyli „histeryczna”
Teraz przejdziemy do próby przeniesienia zaburzeń afektywnych w formie nastroju do psychopatologii. Otóż obniżenie nastroju takie , które jest już objawem psychopatologicznym nazywamy depresjom, a jej przeciwieństwem jest mania.
Depresja, a więc taki symptom psychopatologiczny w którym występuje głębokie , silne obniżenie nastroju, może występować w różnorodnych zespołach depresyjnych .
Jednym z takich zespołów jest tzw. DEPRESJA REAKTYWNA , lub jak niektórzy nazywają ją depresją nerwicową . Depresja reaktywna bardzo wyraźnie wiąże się z sytuacją , jest to reakcja sytuacyjna . Według różnorodnych znawców przedmiotów , uważa się , że depresja reaktywna jest depresją , która jest związana z utratą, jak nazwał to Freud obiektu miłości , szeroko rozumianego obiektu miłości. Dotyczy to utraty nie tylko osoby, jako obiektu uczuć , ale musimy pamiętać , że dla niektórych utrata władzy jest tym samym, co dla innych utrata osoby bliskiej. Jeszcze inni popadają w depresje ponieważ stracili majątek .
Mamy więc szeroki wachlarz możliwości utraty obiektu naszych uczuć , już nie emocji , gdyż emocja , reakcja emocjonalna jest to wtórna reakcja na utratę obiektu uczuć.
Dlatego często w różnicowaniu między tym co nazywamy depresją endogenną , a więc fazą depresyjną choroby afektywnej jest między innymi to ,że w depresji reaktywnej możemy ustalić obieky utraty naszych uczuć .
Następną rzeczą która różnicuje zespól depresyjny endogenny od reaktywnego jest to,iż w reaktywnym dominuje uczucie krzywdy, a więc winą za utratę obiektu uczuć obarcza się otoczenie , los .
Otóż proszę Państwa trzy podstawowe pojęcia , które wiążą się z psychopatologią to:
A/ poczucie winy
B/ poczucie wstydu
C/ poczucie krzywdy
Są to też proszę Państwa emocje , ale wyraźnie związane z relacją „ ja i świat” „ ja i inni”.
Wiemy , że w naszej kulturze jesteśmy tak wychowywani , aby korygować nasze zachowanie zgodnie z przyjętymi standardami moralnymi , hierarchią wartości w oparciu o poczucie winy, poczucie grzeszności.
Poczucie winy - to znaczy ,że my sami siebie oceniamy niezwykle negatywnie , czyli jest to negatywna ocena własnej osoby, najczęściej na wskutek przekroczenia jakiś norm , gdyż to uderza w nasze „ja idealne”.
Tak więc oceniamy siebie negatywnie i przeżywamy to. Oczywiście poczucie winy powinno w prawidłowym rozwoju występować , bywa jednak tak , iż są osoby które nadmiernie przeżywają poczucie winy , stale maja wątpliwości czy nie przekroczyli jakiś norm , czy komuś nie wyrządzili krzywdy , czy dobrze postąpili , stale analizują swoje zachowanie .
Bywa również i tak , że choć jesteśmy świadomi naszej winy, to poczucie tej winy, które w nas uderza uruchamia tzw. mechanizm obronny i mówimy: no właściwie to się nic nie stało,
a jemu to tak naprawdę to się należało i tak za mało dostał .Znika poczucie winy i czujemy się cudownie.
Jeżeli nastąpi pogłębienie poczucia winy , pogłębienie depresji endogennej, to mamy do czynienia z patologicznym poczuciem winy ,które przeobraża się przy głębokiej depresji w coś, co nazywamy „ UROJENIAMI WINY”
Już nie tylko poczucie winy , ale urojenia winy , gdzie przypisujemy sobie najgorsze rzeczy, które zrobiliśmy w życiu np. całe życie byliśmy najgorsza matką , ojcem , córką, popełniliśmy bardzo dużo błędów , tak naprawdę przypisujemy sobie wszystko co najgorsze.
Teraz nasuwa się pytanie: co w tym procesie wychowawczym , który prowadzi do tego , że regulujemy nasze zachowanie poprzez poczucie winy jest najistotniejsze?
Kiedy wzbudzamy w dziecku poczucie winy , gdyż postąpiło nie dobrze , nie tak jak powinno, to co jest konsekwencją takiego postępowania ? Oczywiście kara i jest to niezwykle istotny psychologicznie element , gdyż przyzwyczailiśmy się od małego do tego , iż jesteśmy karani w bardzo różny sposób .Oczywiście najsilniejszą karą jest odrzucenie uczuciowe .
Kara stanowi coś co nazwalibyśmy odkupieniem , ekspiacją .
Dla dorosłego człowieka największa kara to poczucie winy , poczucie grzeszności i niekiedy jak to mówił prof. Kępiński znacznie gorszą karą jest głębokie poczucie winy niż to , że ktoś nas fizycznie ukarze , gdyż to poczucie winy potrafi człowiekowi zatruć życie i doprowadzić do głębokiej depresji .
W związku z tym dąży się do odpokutowania np. taki chory z depresją endogenną przy poczuciu winy, nie mówiąc już o urojeniach winy ma bardzo typowe zachowania ekspiacyjne i jeżeli ktoś ma wątpliwości, czy jest to depresja reaktywna czy endogenna, to nie powinien mieć gdy zobaczy jak się zachowuje chory . Otóż chory wszystkim chce usługiwać , we wszystkim pomagać ,potrafi rano wstać i sprzątać oddział , zgłasza się do mycia naczyń , wszystko to dzieje się w ramach ekspiacji , pokuty , gdyż w ten sposób chce odpokutować to swoje w tym wypadku patologiczne poczucie winy i urojenia winy.
Element poczucia winy jest dlatego tak istotny, gdyż w następstwie urojenia winy, pojawiają się urojenia oczekiwania na karę i tego Państwo nie przeczytacie w żadnym na razie podręczniku psychopatologii . Im bardziej głębokie są urojenia winy, tym bardziej oczekuje się większej kary i to proszę Państwa tłumaczy nam tzw. samobójstwa rozszerzone np. ktoś zabija swoje dzieci i sam popełnia samobójstwo .Rozszerzone samobójstwo polega na tym , iż oczekując na karę rozszerza się ona na jego najbliższe otoczenie , jest przy tym poczucie , że do tego czasu było się dla rodziny beznadziejnym, okrutnym człowiekiem i w związku z tym, oczekuje się kary dla siebie najsurowszej np. torturowania , zabicia przez innych , pójścia do wiezienia . Zdarzają się przypadki , że takie osoby zgłaszają się same na policję prosząc o zamknięcie ponieważ one są tak nie dobre ,że zasługują na karę.
Jeszcze inni wyobrażają sobie karę w mękach w bólu i same ze strachu przed taką karą popełniają samobójstwo i rozszerzają to na najbliższych członków rodziny, nie traktując tego jako coś złego, ale wręcz odwrotnie, nareszcie mogą zrobić coś dobrego dla rodziny i oszczędzić im cierpień na jakie mogliby być narażeni.
Często urojenia oczekiwania na karę w jakimś sensie przesłaniają urojenia winy ( jest to bardzo ważne w terapii psychiatrycznej) i w związku z tym ,gdy pacjent oświadcza nam , iż chodzi za nim policja aby zamknąć go do wiezienia, my interpretujemy to jako urojenia prześladowcze, a jest to proszę Państwa kardynalny błąd , który często popełnia młody psychiatra , i psychog . I choć psycholog nie podaje leków, to jednak jego interpretacja może wpłynąć na opinie psychiatry i wówczas podaje się leki przeciw psychotyczne typowe dla urojeń prześladowczych np. fenaktil , które maja bardzo silne działanie obniżające nastrój i nagle po dwóch , trzech dniach chory popełnia w szpitalu samobójstwo i my nie wiemy dlaczego . Dlatego tak ważna jest dogłębna rozmowa z pacjentem i w takim przypadku jaki podałem wyżej, należałoby zapytać z jakiego powodu pacjent tak się czuje , . Proszę zapamiętać , że w klasycznych urojeniach prześladowczych jest się osobą wybraną z wielu.
Proszę Państwa depresja może się nasilać bardzo różnie. Nastrój depresyjny obniżony może być w różnych odcinkach czasu różny , raz może być słabszy i mówimy wówczas o stanach subklinicznych , podklinicznych ,kiedy mamy małe obniżenie nastroju , ale może również wystąpić bardzo głęboka depresja .Nastrój obniżony może przechodzić w nastrój hipomaniakalny , lub maniakalny , bezpośrednio jeden po drugim , bądź mogą występować przerwy tzn. ,że wyrównuje się nastrój i mówimy o nastroju wyrównanym ,czyli ani o obniżonym ani o podwyższonym, nie mniej jednak po jakimś czasie znowu następuje obniżenie nastroju.
W różnych zespołach depresyjnych jest różnie i nie ma właściwie reguły , czy obniżenie nastroju występuje nagle , czy powoli . Najczęściej nagłe obniżenie nastroju występuje w depresji reaktywnej, w której mamy przedmiot utraty naszych uczuć i jest to bardzo widoczne. .Tutaj również nie należy się sugerować pewnymi okolicznościami , ponieważ chorzy, a szczególnie ich otoczenie , które udziela nam wywiadu szuka racjonalnych wyjaśnień choroby i w związku z tym będą nam podsuwać różnorodne przyczyny np. wpadł w depresje bo przełożony zwrócił mu uwagę , że źle pracuje a dotąd był dobrym pracownikiem.
W rzeczywistości w 90% jest jednak odwrotnie . Najpierw chory ma obniżony nastrój , obniżoną aktywność, przestaje dobrze funkcjonować w pracy i dopiero wówczas napotyka na uwagi szefa i dzieje się to tylko dlatego , że pacjent naprawdę nie daje sobie rady z powodu depresji .
Dlatego jeszcze raz podkreślam jak ważny jest wywiad psychologiczny jako metoda badania nie testy proszę Państwa , gdyż testy są jedynie wspomagające i są dobre dla kogoś kto pracuje naukowo. Właśnie poprzez rozmowę powstaje diagnoza psychologiczna, tak istotna dla leczenia pacjenta.
RÓŻNICE POMIĘDZY DEPRESJĄ REAKTYWNĄ
A ENDOGENNĄ
Wracając do różnicowania pomiędzy zespołem endogennym a reaktywnym, weźmy pod uwagę taki fundamentalny , osiowy objaw depresji endogennej jakom jest lęk .
Jest to lęk nieuprzedmiotowiony, często wyrażony bardzo silnym niepokojem, przede wszystkim niepokojem ruchowym . Pacjent nie może usiedzieć w jednym miejscu ciągle się przemieszcza i ten niepokój wewnętrzny będzie bardzo widoczny .Dlatego niektórzy używali takiego określenia jak „ depresja z agitacjom „ dla podkreślenia, że w obrazie klinicznym dominuje bardzo silny niepokój wewnętrzny ujawniający się w ruchu.
Należy pamiętać , że w depresji reaktywnej nie występują urojenia .
Dalsza różnica polega na objawach somatycznych ,otóż najczęściej w depresji występują objawy somatyczne , skargi na bóle głowy , na bóle w jamie brzusznej i na ogólne dolegliwości .
W depresji reaktywnej (nerwicowej) będziemy mieli do czynienia z objawami somatyzacji nerwicowej ,a więc będzie to coś, co nazywamy nastawieniem hipochondrycznym , czy objawami hipochondrii .Chory może skarżyć się na wszelkiego rodzaju bóle.
W depresji endogennej są to zazwyczaj bóle głowy, bądź bóle w klatce piersiowej i zazwyczaj nie ma skarg na inne dolegliwości .Oczywiście zależy to od typu urojeń depresyjnych , gdyż oprócz urojeń winy i oczekiwania na karę, w głębokich depresjach mamy do czynienia z tzw. „urojeniami nihilistycznymi” nihil- czyli nic .Wówczas chorzy uważają , że stracili jakieś narządy , lub jakieś narządy gniją im , lub nie funkcjonują .Trzeba umieć to odróżnić od hipochondrii w schizofrenii paranoidalnej , różnica jest jednak zasadnicza , gdyż w schizofrenii urojenia hipochondryczne mają swoją filozofię. Chory na schizofrenie z urojeniami hipochondrycznymi ma swoją koncepcję i tu znowu kłania się nam dokładne badanie , dokładny wywiad , ponieważ schizofrenia jest to coś w rodzaju odmiennej filozofii życia i pacjenci mają tego typu koncepcję , tylko trzeba to od nich wydobyć .
Następna różnica to: różnice dobowe w samopoczuciu .
Otóż w depresji endogennej mamy do czynienia z bardzo wyraźnym pogorszeniem się stanu ogólnego i najgłębszej depresji , szczególnie niepokoju , w godzinach porannych .
Natomiast w depresji reaktywnej chory przez całą dobę czuje się jednakowo źle .
Następna różnica dotyczy problemu związanego ze snem .
W depresji endogennej mamy głębokie zaburzenia snu i to w różnej postaci ,najczęściej jest to bardzo wczesne budzenie się rano i stad to złe samopoczucie rano .Taki chory, najbardziej boi się jak przeżyje cały dzień , nie widzi przed sobą perspektywy .
W depresji endogennej mamy charakterystyczną pesymistyczną ocenę przeszłości , teraźniejszości i przyszłości .Chory wini siebie , że był w przeszłości do niczego , teraźniejszość też jest okropna , ma on poczucie choroby i nie widzi jak mógłby wyjść z tego stanu w przyszłości i nadrobić te swoje błędy, wypaczenia z przeszłości , nie znajduje sensu życia. Stąd tak dużo samobójstw w depresji endogennej.
Bardzo typowy rodzaj samobójstwa w depresji endogennej , to samobójstwo popełnione w czasie przepustki , gdyż w ramach poczucia winy chory nie chce szkodzić lekarzowi , nie chce aby lekarz za to odpowiadał , przeżywał .Dlatego należy szczególną uwagę zwrócić na chorych , których stan szybko się poprawia w oddziale , gdyż mamy wówczas tendencje do dawania przepustek, a później okazuje się , że ten wzrost aktywności jest tym elementem , który sprzyja popełnieniu samobójstwa .
Natomiast w depresji reaktywnej nie mamy do czynieni z samobójstwem dokonanym , lecz z samobójstwem usiłowanym, czyli z próba samobójczą . Próba ta ma charakter instrumentalny , czyli w ten sposób chory chce wymusić coś na otoczeniu i mówimy o tym , iż jest to tzw. „ wołanie o pomoc”.
Szczególnie występuje to wówczas, kiedy osoby , które uczestniczą w procesie pomagania pacjentowi, nie przywiązują wielkiej wagi do jego zespołu depresyjnego. Wówczas chory jak by chciał się temu przeciwstawić i usiłuje w sposób demonstracyjny popełnić samobójstwo .
Aby zapobiec samobójstwom, często w naszych działaniach terapeutycznych wykorzystujemy wiarę , jeśli oczywiście chory jest wyznawcą jakiejś wiary . Musimy jednak być bardzo ostrożni , bo choć chory sam mówi , że gdyby nie wiara to dawno popełniłby samobójstwo , to jeśli depresja się pogłębi, to tego typu racjonalne elementy przestają mieć jakiekolwiek znaczenie, chory wówczas nie jest w stanie opanować tendencji samobójczej.
Co się tyczy aktywności , ludzie z depresja reaktywną nie maja z tym specjalnych kłopotów , najczęściej ich aktywność nie jest wyraźnie obniżona w odróżnieniu do depresji endogennej , gdzie najprostsze czynności dnia codziennego np. zrobienie sobie śniadania , poranna toaleta sprawia olbrzymią trudność . W depresji reaktywnej tego nie ma .
Chciałbym Państwu tak na marginesie pokazać problem poczucia winy , który tak naprawdę wzbudzają w nas nasi najbliżsi od najmłodszych lat.
Otóż różnica jest zasadnicza ,gdyż jeżeli np. uczeń w naszej kulturze dostaje dwóje , bo się nie uczy , to biedni rodzice różnymi sposobami poprzez karę , perswazję usiłują wzbudzić w nim poczucie winy . Często bardzo nie pedagogicznie mówiąc : nie wstyd ci , dlaczego nie bierzesz przykładu z Jasia itd.. Rodzice ci pragną wzbudzić w dziecku poczucie winy, wynikające z poczucia odpowiedzialności .
Jeżeli jednak, weźmiemy pod uwagę kulturę azjatycką , która jest dla nas niezrozumiała i będziemy mieli podobną sytuację, to taki uczeń , który dostał dwóje nie wraca do domu , idzie on do babci czy też ciotki i mówi : ja dzisiaj się zhańbiłem , przyniosłem rodzicom wstyd, ja s nie mogę się w domu pokazać dopóki tego nie poprawię . I wówczas jego najbliższa rodzina nie mówi mu tego co nasi rodzice , że jest beznadziejny , że powinien brać przykład ze starszego brata itd. .Taki Azjata sam bez wywierania na niego nacisku odczuwa poczucie wstydu i w momencie kiedy zacznie się lepiej uczyć wraca do rodziny ,przy czy rodzina nie komentuje tego przyjmując takie zachowanie jako fakt oczywisty.
Proszę zauważyć jaka szalona jest różnica w wychowaniu naszych dzieci a dzieci azjatyckich,
dlatego też tak mało jest zespołów depresyjnych w kulturach wschodu , a prawie w ogóle nie ma zespołów reaktywnych .Natomiast w efekcie wstydu wynikającego z różnych przyczyn , niekiedy w naszym odczuciu błahych wstępują samobójstwa ( nasiliło się to w ostatnim czasie) . Ludzie ci nie oczekują na karę z zewnątrz , lecz sami ją sobie wymierzają.
Wróćmy jednak do zaburzeń afektywnych i zajmijmy się drugim zespołem jakim jest:
M A N I A
Jest to podwyższenie nastroju , przeżywa się niesłychaną radość życia , wszystko człowieka cieszy , ludzie są wspaniali , świat jest piękny .
Charakterystyczne dla tego podwyższonego nastroju jest to , iż chory jest niesłychanie aktywny ruchowo i aktywność ta ma jedną charakterystyczna cechę, iż jest ona niezorganizowana , chaotyczna. Chorzy przerzucają się z jednej czynności w drugą , podejmują jakieś działanie nie kończą i zaczynają następne .
Zachowania te dezorganizują życie rodzinie chorego , np. potrafią rozdać całą pensję na ulicy,
sprzedać samochód i rozdać pieniądze, sprzedać mieszkanie .
Pobudzenie występuje w każdej sferze , są to chorzy pobudzeni seksualnie, w związku z tym są bezkrytyczni w tej sferze , nawiązują zupełnie przypadkowe kontakty seksualne , których później kiedy mają depresję żałują .
Mają również dziwne upodobania np. znałem taka pacjentkę , która była bardzo wierząca , gdy wpadała w taką nie dużą hipomanię , gdzie nikt nie mógł tego rozpoznać , zaczynała prowadzić bardzo intensywne życie seksualne i to tylko z mężczyznami w mundurach .
Chorzy cierpiący na manie , jak to ktoś pięknie powiedział maja zaburzenia przestrzeni egzystencjalnej i nie chodzi tylko o fizyczną przestrzeń, ale przede wszystkim o przestrzeń psychologiczną .Czasami mówimy , że ktoś trzyma kogoś na dystans od siebie , ale w sensie przestrzeni psychologicznej. Osoby takie potrzebują daleko idącej przestrzeni fizycznej i psychologicznej , gdyż w przeciwnym razie bardzo się męczą . Są to pacjenci , którzy absolutnie nie tolerują przestrzeni zamkniętej i tacy pacjenci najgorzej się czuli kiedy jeszcze mieliśmy oddziały zamknięte na klucz.
Jak Państwo widzicie mamy tutaj klasyczne zaburzenia afektywne : depresja , mania .
Musimy również pamiętać , iż z podniesieniem nastroju mamy do czynienia również u osób z otępieniem starczym i wówczas nazywamy to „wesołkowatością” .
Chciałbym Państwu jeszcze zaznaczyć , iż istnieją zaburzenia w sferze afektu w psychozach schizofrenicznych i to nie tylko w tej chorobie , którą wyodrębniono , właśnie w chorobie schizoafektywnej ( którą nazywano psychozą mieszaną , gdyż z jednej strony mogły występować objawy psychozy schizofrenicznej a z drugiej choroby afektywnej ), ale
również w czystym zespole paranoidalnym . Są to różnorodne zaburzenia afektu , począwszy od lęku , zaburzeń afektywnych prowadzących do obniżenia nastroju ,depresji co często bywa wtórne do treści urojeń , aż do czegoś co nazywa się rozszczepieniem ( schizis-oznacza rozszczepienie osobowości)i jest najważniejszą fazą w , której pojawiają się takie uczucia jak:
ambiwalencja -jednoczesne przeżywanie dwóch sprzecznych uczuć , ambisentencja -dwa sprzeczne zdania występujące jednocześnie np. kocham i nienawidzę i nie chodzi tutaj o biegunowość , polaryzację , że raz możemy kochać a raz nienawidzić , lecz o to , że się to jednocześnie przeżywa . Ambitendencja - dwa sprzeczne działania .
Najczęściej te wszystkie „ambi” się łączą .
Pojawia się również w zaburzeniach afektywnych nie ujawnianie emocji , zahamowanie emocji ( czasem niestety przez niektórych nazywane zblednięciem afektu) .Chorzy nie ujawniają emocji , ale kiedy są w dobrym kontakcie z terapeutą , psychologiem , psychiatrą to potrafią te emocje ujawniać. Zresztą związki terapeutyczne , uczucia , którymi darzą chorzy na schizofrenię swoich terapeutów są bardzo silne i bardzo trwałe , dlatego mówienie , że maja oni coś nie tak z uczuciami jest kompletną bzdurą . Oczywiście , że czasami tak uważamy , ponieważ sam pacjent mówi , że czuje się wyjałowiony uczuciowo , że świat jest dla niego właściwie obojętny , ale pamiętajmy ,iż jest to w tym danym momencie ,w momencie przeżywania psychozy .Przecież również chorzy na depresje przezywają takie stany, mówiąc o zobojętnieniu uczuciowym . Dlatego należy być bardzo ostrożnym przy opisie zachowań , uczuć pacjentów chorych na schizofrenię .
Zapamiętajmy więc , że te zaburzenia afektywne w schizofrenii są i nie koniecznie musi to świadczyć , iż jest to psychoza mieszana ,czyli psychoza schizoafektywna , gdyż muszą występować bardzo wyraźne epizody maniakalne , depresyjne nie zależnie od epizodu paranoidalnego , aby można było mówić o psychozie schizoafektywnej .
Proszę państwa gdzie jeszcze są zaburzenia afektu nastroju ?
Mogą one być wszędzie , w każdym zespole o każdej etiologii i o każdym pochodzeniu i mogą być mniej , lub bardziej długotrwałe , bądź krótkotrwałe .
Proszę Państwa również lekozależność a szczególnie zależność od środków psychoaktywnych, a więc narkotyków wprowadza nas w stan dobrego samopoczucia i choć niektórzy nie czują się rewelacyjnie przez pierwszy , to za drugim jest już świetnie Tak więc, celem narkotyków jest podwyższenie naszego nastroju ,naszego samopoczucia ,zwiększenie komfortu psychicznego , wprowadzenie nas w niesłychane przeżycia , które pozwalają oderwać się od rzeczywistości .Podobne przeżycia mamy w stanie transu i nie chodzi o trans hipnotycznym , lecz rytualny związany z wierzeniami.
Czasami mówimy również , że ktoś jest dysforyczny , np. dzieci dysforyczne nie potrafią w szkole usiedzieć na miejscu, są nadpobudliwe .
Otóż proszę Państwa, dysforia jest najczęściej związana z zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego , bądź z jego niedojrzałością ,co występuje u małych dzieci szczególnie w okresie nauczania początkowego . Oznacza to , że mózg niedojrzał w sensie fizjologicznym , głównie chodzi tu o korę mózgową , która przejmuje kierowniczą rolę nad podkorą , gdzie dominują emocje .
Te dysforyczne zachowania , często towarzyszą właśnie małym dzieciom i niekiedy młodzieży i zawsze można się dopatrzyć tam różnorodnych zaburzeń organicznych mózgu wywołanych np. niedotlenieniem mózgu w czasie porodu , chorobami okołoporodowymi , urazem wczesnodziecięcym głowy, wstrząsem mózgu itd.
Osoba dysforyczna ,to osoba nadpobudliwa emocjonalnie , łatwo można wywołać u niej emocje pozytywne , ale częściej negatywne: złość , gniew i towarzyszy temu silne pobudzenie psychoruchowe .
Na koniec jeszcze objaw , który również jest związany ze zmianami organicznymi , przypisywany osobą starszym tj. „chwiejność emocjonalna”, bądź „ labilność afektywna”
Co to jest?
Jest to coś co niektórzy nazywają nie trzymaniem afektu , czyli łatwość wzruszania się , bez powodu . Widać to szczególnie u ludzi starszych , którzy potrafią wzruszać się bez powodu i przechodzić dość szybko ze stanu płaczu do śmiechu .Szczególnie cierpią z tego powodu starsi panowie ,gdyż takie wzruszanie uważają za nie męskie.