02 (76)

78    C{fU //. Kftkly polityki rozwoju zrównowałonogo

sukcesy i porażki rozwoju zrównoważonego z okresu lal dziewięćdziesiątych? Jak ksztahują się one w dziedzinie rozwoju społecznego?

Publikacje i wypowiedzi stwierdzające zastój w rozwoju społecznym oraz względnie korzystniejszą sytuację w ochronie środowiska i rozwoju gospodarczym posługują się stosunkowo prostymi wskaźnikami. W ich świetle o rozwoju społecznym miałaby świadczyć redukcja najbardziej negatywnie ocenianych zjawisk społecznych — wojen, głodu, wykluczenia społecznego, bezdomności, ubóstwa, bezrobocia, alienacji itp. (Bcssis 1995; UNDP 1999a; Rada 2000: 141). Różni się to od najczyściej spotykanych definicji rozwoju społecznego, w których jest on ujmowany jako ciąg ukierunkowanych zmian w życiu społeczeństwa (Danecki 1991: 13). Odmienność ta wynika z przyjęcia stanowiska, według którego efekty ukierunkowanych zmian, świadomie realizowanych przez społeczeństwo, powinny być — w jego ocenie — pozytywne, zatem proces osiągania takich, pożądanych społecznie stanów rzeczy byłby równoznaczny z postępem społecznym. Pojęde postępu społecznego często poddawane jest wielorakiej krytyce (Jedlicki 1985;Krasnodębski 1991), jednak posiada wysoką użyteczność jako antropocentryczny wskaźnik przebiegu zmian społecznych. Taki bowiem sens mają oceny rozwoju społecznego formułowane w dokumentach i publikacjach podsumowujących efekty, jakie w kolejnych okresach zostały osiągnięte przez poszczególne kraje, kontynenty i świat’⁷. Kryteria tych ocen pozostają jednak dyskusyjne. W przypadku rozwoju gospodarczego wciąż dominującym wskaźnikiem jest wzrost gospodarczy. W dziedzinie ochrony środowiska i zasobów naturalnych brak jest jednego miernika lub jednego zespołu mierników. który byłby względnie powszechnie akceptowany. Podobnie jest z pomiarem rozwoju (postępu) społecznego (Rada 2000: 163-165), chociaż często aprobowane są stwierdzenia, że o poziomic rozwoju społecznego we współczesnym kraju nic dotkniętym jakąś klęską lub kataklizmem źle świadczy występowanie głodu, masowych chorób, analfabetyzmu, dużego bezrobocia i wielkich różnic majątkowych. Należy sądzić, że u podstaw takiej oceny leży akceptacja hierarchii potrzeb, którą opracował A. Maslow. Najpoważniejsza różnica polegałaby na tym, że jego oryginalna koncepcja odnosiła się do pożądanej przez jednostkę kolejności zaspokajania jej potrzeb, natomiast opisywane tu stanowisko dotyczy kolejności zaspokajania potrzeb w zbiorowościach społecznych. W idei rozwoju zrównoważonego zawarte są wyraźne wskazówki co do preferowanej kolejności zaspokajania tych potrzeb (Nasza 1991: 27).

’⁷ Na przykład oceny formułowane w Humań I)evelopment Report - corocznym opracowaniu Programu ONZ ds. Rozwoju (UNDP I999b; UNDP 1999a) oraz oceny kolejnych dekad rozwoju, ogłaszanych przez ONZ.

6.1. Dysproporcje ekonomiczne

Jednym z częściej wykorzystywanych sposobów wykazania braku lub niewielkich osiągnięć w zakresie rozwoju społecznego jest przedstawianie dużego poziomu zróżnicowań majątkowych w ramach danej zbiorowości. Od 1990 roku UNDP corocznie publikuje Raport o Rozwoju Społecznym (Humań Development Report). Zmiany zróżnicowania majątkowego ukazane w raporcie z 1999 roku wskazują na istnienie długotrwałego trendu, polegającego na wzroście różnicy między położeniem zamożnych i biednych. W 1960 roku dochody uzyskiwane przez 20% ludności świata zamieszkującej najbardziej zamożne kraje były 30-krotnie wyższe niż dochody 20% ludności z krajów najuboższych (UNDP 1999a: 36). Wraz z upływem kolejnych dekad różnica ta rosła: w 1970 roku była 32-krotna, w 1980 — 45-krotna. w 1989 - 59-krotna, a w 1997 roku zwiększyła się do 74-krotnej (Keating 1993a: 1; UNDP 1999a: 36). Jak można stwierdzić, szybki wzrost tej dysproporcji wystąpił w latach siedemdziesiątych i utrzymuje się praktycznie do chwili obecnej. Ten sam raport przytacza dane, według których różnica wysokości dochodu na jednego mieszkańca w kilku krajach, gdzie był on najwyższy, i w grupie państw, gdzie był najniższy, wzrastała w okresie ostatnich dwustu lat od około 3-krotnej do ponad 70-krotncj obecnie (UNDP 1999a: 38). Wzrost ten następował pomimo opracowywanych przez ONZ od końca lat pięćdziesiątych dziesięcioletnich programów rozwoju świata, w których redukcja dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego stanowiła silnie podkreślany cel. W dodatku okresowe załamania gospodarcze występują często w krajach Trzeciego Świata, a więc tam, gdzie intensywny rozwój jest najbardziej potrzebny. Załamanie z lat osiemdziesiątych dotyczące państw afrykańskich i latynoamerykańskich, odnotowane m.in. w raporcie Brundt-land (Nasza 1991: 100), w przypadku większości z nich (stanowiącej prawie połowę państw świata) rozciągnęło się także na lata dziewięćdziesiąte (UNDP 1999a: 2-3). Cały czas trwa proces polaryzacji dochodów, wskutek czego aktywa trzech najbogatszych osób w świecie są większe niż łączny produkt narodowy brutto czterdziestu ośmiu państw posiadających łącznie 600 milionów obywateli (UNDP 1999a: 37). W omawianym okresie w wielu krajach rozwijających się oraz niemal we wszystkich krajach OECD odnotowano również wyraźny wzrost zróżnicowania dochodów wewnątrz poszczególnych społeczeństw (UNDP 1999a: 3 i 36 — 37). W połowic lat dziewięćdziesiątych w krajach OECD 100 min ludzi uzyskiwało dochód niższy niż 50°/o średniego dochodu osiąganego w danym państwie, co