076

76

U. Odwrót od Hegla

go twierdzenia jest przekonanie o prawdziwości pewnego innego twierdzenia, które, jak twierdzi, jest w stanie podważyć.

Twierdzeniem tym jest Berkeleyowskie esse est percipi - być to być postrzeganym, przy czym „bycie postrzeganym" interpretowane jest tutaj w szerszym sensie „bycia doświadczanym". Moore poświęca sporo miejsca rozważaniom, jak można rozumieć to. co głoszą rzecznicy owego twierdzenia, i dochodzi do wniosku, że nie mogą oni rozumieć go jako twierdzenia dotyczącego znaczenia słów. Muszą pojmować je tak. iż. esse i percipi są od siebie logicznie niezależne, a zarazem są ze sobą związane w sposób konieczny. Powtórzmy: Moore nie twierdzi, iż jest w stanie dowieść fałszywości tego twierdzenia. sądzi jednak, że jego adwersarze akceptują je tylko dlatego, że mylą je z twierdzeniem, iż esse i percipi są ze sobą powiązane logicznie; i właśnie to twierdzenie Moore zamierza podważyć. Podważa je przeprowadzając rozróżnienie między przedmiotem i uświadamianiem sobie przedmiotu. Gdy doznaję wrażenia niebieskiej barwy, moja świadomość i owa barwa muszą być dwńema różnymi rzeczami, ponieważ czynnik świadomości występuje również w innych przypadkach, takich jak doznawanie bólu, czego nie da się powiedzieć o barwie niebieskiej. A zatem, dowodzi Moore. „Jeśli ktoś mówi nam, że istnienie barwy niebieskiej jest tym samym, co istnienie wrażenia barwy niebieskiej, popełnia błąd i to błąd wewnętrznie sprzeczny; twierdzi bowiem albo że barwa niebieska jest tym samym, co barwa niebieska wraz ze świadomością, albo że jest ona tym samym, co sama świadomość"³².

Nie jest to argument przekonujący. Walc nic jest tym samym, co taniec, gdyż. tango również jest tańcem; nie wynika z tego jednak, że można wykonywać figury walca nie wykonując figur tanecznych. Analogicznie, rozumowanie Moore a nie dowodzi wcale, że dane zmysłowe barwy niebieskiej i barww zielonej, jak określiłby to Moore, mogą istnieć niezależnie od tego. czy ktoś doznaje ich zmysłowa. Nadto. Moore błędnie interpretuje znaczenie Berkeleyówskiego idealizmu. Berkeley nie twierdził, iż istnieje ogólny związek między „by-

^,2 The Rtfutatum oj Idealism. w ; Rhilowphical Siudies. Kcjran Paul. Trcnch. Trub-nei and Co., I-ondon 1922. s. 18.

ciem" i „byciem postrzeganym”, tylko pewien związek specyficzny, który traktował jako związek analityczny między „byciem jakością zmysłową" i „byciem postrzeganym". Chcąc odrzucić tezę Berkeleya, trzeba zdezawuować najpierw założenie, że fizyczne przedmioty zdrowego rozsądku są złożone z jakości zmysłowych.

Moore z większym powodzeniem atakuje jedną z podstawow'ych zasad idealizmu heglowskiego - twierdzenie, iż wszystkie relacje są relacjami wewnętrznymi swoich członów, czy też, innymi słowy, że każda relacja, w jakiej pewien przedmiot pozostaje do jakiegokolwiek innego przedmiotu, jest warunkiem koniecznym tego. by był on tym przedmiotem, którym jest. Wobec faktu, że dowolne dw'ie rzeczy pozostają ze sobą w jakiejś relacji, pociąga to za sobą, że świat jest siecią związków koniecznych. Moore wskazuje, że idealiści mogli dojść do tego niedorzecznego wniosku dlatego, że nie potrafili odróżnić pewnego koniecznie prawdziwego twierdzenia od innego twierdzenia, które jest ogólnie fałszywe. Owym koniecznie prawdziwym twierdzeniem jest twierdzenie, iż z tego, że przedmiot A posiada relacyjną własność P, wynika logicznie, że dla dowolnego przedmiotu x, jeżeli x nie posiada F, x nie jest tożsamy z A. Ogólnie fałszywe twierdzenie, z którym błędnie utożsamiano to pierwsze twierdzenie, jest takie, że jeżeli A posiada P, to dla każdego przedmiotu x. z sądu. że x nie posiada P, w^?ynika, że x nie jest identyczny z A. Aby zilustrować ten błąd, Moore odwołuje się do przykładu zdań „Wszystkie książki znajdujące się na tej półce są niebieskie", „Mój egzemplarz The Principles of Mathematics jest książką znajdującą się na tej półce", oraz „Mój egzemplarz The Principles of Mathematics jest niebieski". Otóż jest niewątpliwie prawdą, że z sądu „Wszystkie książki znajdujące się na tej półce są niebieskie" wynika sąd Jeżeli mój egzemplarz The Principles of Mathematics jest książką znajdującą się na tej półce, to mój egzemplarz The Principles of Mathematics jest niebieski". Z drugiej strony, sąd głoszący, że jeśli wszystkie książki znajdujące się na tej półce są niebieskie - to z tego, że „Mój egzemplarz The Principles of Mathematics jest książką znajdującą się na tej półce" wynika „Mój egzemplarz The Principles of Mathematics jest niebieski" -jest fałszywy, jeżeli jego poprzednik jest prawdziwy, gdyż wynika-