030

30 II. Odwrót od Hegla

ćwierćwieczu naszego stulecia. Pod tym względem Peirce przypomina wielkiego niemieckiego logika Gottloba Fregego (1848-1925), którego pisma z filozofii języka i podstaw matematyki były wprawdzie publikowane już od lat siedemdziesiątych XIX w., ale ich wartość zaczęto powszechnie doceniać dopiero od niedawna.

W Anglii najwybitniejszym heglistą był Francis Herbert Bradlcy (1846-1924), który oddaniem dla Absolutu przewyższył swego mistrza tak dalece, iż doprowadziło go to do zaprzeczenia realności materii, przestrzeni i czasu. W Oksfordzie Bradley i jego uczeń Harold Joachim byli mniej liczni niż uczniowie profesora logiki Johna Cooka Wilsona (1849-1915), badacza filozofii Arystotelesa, który był rzecznikiem pewnej formy zdroworozsądkowego realizmu, ale prace dwóch heglistów cieszyły się większym zainteresowaniem. W szczególności książka Joachima The Naturę of Truth, opublikowana w 1906 r., zawiera najbardziej zwięzłe i dobitne sformułowanie jednego z podstawowych aspektów stanowiska heglowskiego. Joachim atakuje tu przede wszystkim korespondencyjną teorię prawdy, opowiadając się za teorią koherencyjną, ze względu na to, iż. ze zbioru sądów, który konstytuuje rzeczywistość, nie możemy wyodrębnić żadnych przeciwstawnych zbiorów członów', między którymi imałaby zachodzić relacja korespondencji. Ponieważ Joachim przyznaje, iż nie będziemy nigdy w stanie sformułować pełnego zbioru sądów, czego miałaby wymagać. w myśl jego interpretacji, całkowita koherencja, kończy swą książkę uwagami sceptyckimi.

Uniwersytet w Cambridge również wydał wybitnego heglistę w osobie Johna Ellisa McTaggarta (1866-1925). Odwołując się do bardziej ścisłej argumentacji niż Bradlcy i czyniąc większe starania, by ocalić zjawiska, McTaggart doszedł jednak do podobnych, negatywnych wyników. Jego podstawowa praca, The Naturę of Existence. została opublikowana dopiero w 1921 r., ałe już w latach dziewięćdziesiątych XIX w. wywierała znaczny wpływ na szkołę filozoficzną w Cambridge. Wśród młodszych filozofów, na których oddziałała doktryna McTaggarta. znaleźli się Bertrand Russell i Gcorge Edward Moore. Po dość krótkim czasie obaj zwrócili się jednak przeciw niemu. Ponieważ rozstanie tych dwóch postaci z heglizmem miało, zwłaszcza w przypadku Russella, zasadnicze znaczenie dla dalszego rozwoju filozofii nic tylko w .Anglii, ale także w niektórych krajach europejskich i w całym świecie anglojęzycznym, historię dwudziestowiecznej filozofii możemy rozpocząć od przedstawienia filozoficznej kariery Russella i Moore'a.

Bertrand Russell

Bertrand Russell urodził się w 1872 r., a zmarł w 1970 r.. niespełna dwa miesiące przed swoimi dziewięćdziesiątymi ósmymi urodzinami. Po mieczu i po kądzieli jego rodzina należała do wigowskiej arystokracji angielskiej. Jego dziadek, lord John Russell, słynny liberalny mąż stanu, sprawował trzykrotnie funkcję premiera, wprowadził w 1839 r. pierwszą ustawę o zmianie odynacji wyborczej do parlamentu i otrzymał później tytuł pierwszego hrabiego (earl) Russell. Bertrand Russell został trzecim hrabią Russell w 1931 r., po śmierci swojego brata Franka. Ponieważ jego rodzice zmarli, zanim ukończył cztery lata, był wychowywany przez babkę ze strony ojca i otrzymał wykształcenie w szkołach prywatnych. Uzyskał stypendium matematyczne w Trinity College w Cambridge, a w roku 1890, będąc na trzecim roku, zmienił kierunek studiów' na filozofię, którą ukończył w^f 1894 r. Był członkiem Trinity College od 1895 do 1901 r. i ponownie od 1944 r., choć na ogół nie przebywał w' Cambridge. Był również w'ykładow'cą filozofii w Cambridge w^r latach 1910-1916 i 1944-1949. Poza tym piastował niewiele stanowisk akademickich, wykładał jednak jako wizytujący profesor na Uniwersytecie Pekińskim od 1920 do 1921 r., na Uniwersytecie Harvardzkim w 1914, i raz jeszcze w 1940 r.; prowadził również sporadycznie wykłady na innych uniwersytetach amerykańskich i brytyjskich.

Jednym z powodów takiego stanu rzeczy było to, że zainteresowania Russella w^f wielu kierunkach wykraczały poza filozofię. Był utalentowanym i płodnym pisarzem; z ponad sześćdziesięciu książek, które opublikował, tylko około dwudziestu ma charakter ściśle filozoficzny. Zgodnie z rodzinną tradycją interesował się przez całe życie polityką. a jego pierwszą opublikowaną pracą, która ukazała się w 18% r.. była książka o niemieckiej socjaldemokracji. Zanim został parem, trzy-