050

50 II. Odwrót od Htgkl

nych, otrzymać przedmioty zmysłowe wyłącznie za pomocą rzutowania relacji czasowych i przestrzennych poza poła zmysłowe, na których są one pierwotnie dane. Wydaje się jednak, iż nawet w tym przypadku nie istnieje żadna nie narażona na zarzuty droga, na której mógłby uzyskać teorię, pozwalającą na przekształcenie sądów odnoszących się do przedmiotów fizycznych w sądy, które odnosiłyby się tylko do perceptów. Uważam, iż wybierając taką opcję można osiągnąć co najwyżej tyle. iż pokaże się, jak można utworzyć pierwotny system perceptów' i w^r jakiej mierze może to stanowić teoretyczną podstawę dla naszej wiary w fizyczny świat zdrowego rozsądku.

Russell sformułował swój redukcjonizm w najbardziej radykalnej postaci w¹ The Analysis of Mind. Idąc w' znacznej mierze śladem Williama Jamesa, twierdził tam, że zarówno umysł, jak i materia są logicznymi konstruktami z elementów pierwotnych, które nic są ani psychiczne, ani fizyczne. Umysł i materia różnią się od siebie tym. że pewne elementy, takie jak wyobrażenia i uczucia mają udział tylko w konstytuowaniu umysłów, a także tym, że podlegają działaniu różnych praw^r przyczynowych. Tak w^rięc te same percepty, gdy zestawiamy je wedle praw' fizyki, konstytuują przedmiot fizyczny, a gdy zestawiamy je według praw psychologii - mają udział w konstytuowaniu umysłów'. Ze względu na swój aspekt psychiczny owe elementy uwikłane są między innymi w to, co Russell nazywał „przyczynowo-ścią mnemiczną”, czyli w pewnego rodzaju oddziaływanie na odległość, za pośrednictwem którego dane empiryczne wywołują późniejsze obrazy pamięciowe. Na gruncie stanowiska, jakie wówczas zajmował, iż przyczynowość to niezmienna sekwencja zdarzeń, nie można wysunąć żadnego teoretycznego zarzutu pod adresem takiego oddziaływania na odległość, ale jest ono niezgodne z zasadą, którą Russell miał przyjąć później w' książce Humań Knowledge: Its Scope and Limits, opublikowanej w 1948 r., głoszącą, iż zdarzenia, które wchodzą w skład ciągów' przyczynowych, zachowują ciągłość czasoprzestrzenną. Nie odwołał poglądu, że umysły są konstruktami logicznymi, <de nie podjął nigdy poważniejszej próby rozwiązania problemu wiążącego się ze wskazaniem relacji, jakie muszą zachodzić między różnymi elementami, aby były one składnikami tego samego umysłu.

Wydaje się rówmież. iż Russell korzysta ze zbyt ubogich śród-ków, aby mógł podać adekwatny opis wszystkich pojęć wiążących się z psychiką. Rozważmy np. pojęcie przekonania i relację. w^r jakiej pozostaje ono wobec prawdy. W okresie płatonizmu Russell zadowalał się powiedzeniem, iż przekonanie to szczególna postawa psychiczna skierowana na sąd, a sądy są prawdziwe lub fałszywe w' taki sam prosty sposób, w jaki róże są czerwone albo białe. Odrzuciwszy później słusznie tę teorię, już choćby z tego powodu, iż nie pozwala ona zrozumieć, dlaczego mielibyśmy woleć przekonania prawdziwe od fałszywych. Russell przyjął pogląd, że kiedy ktoś formułuje sąd, jego umysł pozostaje w wielorakiej relacji wobec różnych członów', których ów sąd dotyczy. Relacja ta posiada pewien „sens”, ze względu na to. iż porządkuje ona w pewien sposób owe człony. Kiedy sądzę, źe A kocha B i kiedy sądzę, że B kocha A, człony, na których operuje mój sąd, są w obu przypadkach takie same, ale w pierwszym przypadku relacja kochania kogoś przedstawia się mojemu umysłowi .jako postępowanie od A do B”, a w drugim przypadku jako postępowanie od B do A. Mój sąd jest prawdziwy, jeśli między członami, o których mowa, faktycznie zachodzi relacja w tym sensie, w jakirn sądzimy, iż zachodzi, a jest fałszywy, jeśli tak nie jest¹.

Oprócz trudności związanych z rozszerzeniem tej teorii na sądy bardziej złożone, jej słabość polega na tym, iż zakładając, że jednostkowymi członami, na których operuje sąd. są rzeczywiste indywidua, nic uwzględnia ona sytuacji, w których jesteśmy przekonani, że coś jest prawdą o pewnym podmiocie przy jednej deskrypcji. ale nie jest praw^rdą przy innej. Jeżeli sądzę, że autor Coningsby był pisarzem romantycznym, jest to rozumiane tak, iż sądzę, że Disraeli był pisarzem romantycznym, nawet jeśli uważam Disraeliego jedynie za męża stanu i nie mam pojęcia, że zajmował się także pisaniem powieści. Można by przezwyciężyć tę trudność przyjmując, że składniki sądu są „przedmiotami intencjonalnymi”, które wyróżnia odpowiednia deskrypcja, ale status „przedmiotów intencjonalnych” jest wątpliwy, a nie stajemy się w ten sposób ani trochę mądrzejsi w' sprawie natury sądu i przekonania.

1

Zob. On the Naturę of Truth w: Phitosophkal Essays, Longmans and Co.. London 1910. ora/ Problemy filozofii, s. 137 i n.