11829 Zdjęcie1341 (2)

jnlfiwacjc społeczną przechodni on _w ztioie do ukazania z całą wyrulwołcią roli anomii w społeczeństwach nowoczesnych’Tak jak rozwój podziału pracy powinien normalnie wytwarzać społeczną solidarność, wytwarza zaś często zjawiska zgoła przeciwne, tak samo rozwój solidarności organicznej powinien prowadzić do wykształcenia się nauki społecznej, w rzeczywi

stości natomiast powstają tylko wciąż nowe ideologie, IW obu wypadkach zastosowane być może tWfwdzenie, ii „rzeczywiste społeczeństwo, jakie istnieje i funkcjonuje przed naszymi oczami.... jest pełne skaz i niedoskonałości".^{1 2} Ale — jak wielokrotnie podkreślaliśmy — Durkheim uważa owe „niedoskonałości" za powierzchowne i przejściowe. Kapitalizm nie musi pociągać za sobą społecznej dezintegracji, aktualne konflikty nie muszą się pogłębiać i prowadzić do zasadniczych różnic w sposobach widzenia świata społecznego. Nie należy dawać się zwieść pozoróm: realny „stan społeczeństwa" jest inny. A pod uwagę należy brać właśnie ów „stan społeczeństwa", nie zaś „stan opinii".[Durkheim powołuje się tu na przykład Sokratesa, który „wyrażał lepiej od swych sędziów moralność odpowiadającą społeczeństwu jego czasów”.² Wbrew poglądom wypowiadanym

niekiedy na jego temat, Durkheim nie jest więc w żadnym razie konformistą. Sądzi on — jak podkreśla Ginsberg — iż „potoczna opinia może nie odbijać rzeczywistego stanu społeczeństwa....Kiedy jednostka odmawia podporządkowania się moralności swoich czasów, jej usprawiedliwieniem jest głębsza znajomość aktualnego lub przyszłego społeczeństwa. Ostateczną instancją odwoławczą jest

raczej nauka, mz rozum i

elćmenłaircs de la tle phllosophlc, cyt wyd..

Osobliwością stanowiska Durkhcima nic jest wszakże to, te istniejącemu społeczeństwu przeciwstawia on jakiś własny ideał społeczny i moralny, czy też to, ie potocznym wyobrażeniom

0    społeczeństwie przeciwstawia nauką o nim. Protest Durkheima przeciwko rzeczywistemu społeczeństwu zostaje podniesiony w imię tego samego społeczeństwa, właściwie poznanego

1    zrozumianego. Problem polega na tym, aby

„pomagać współczesnym w zdobywaniu świadomości samych siebie, swych potrzeb, swych uczuć”.* Krytyka „rzeczywistego społeczeństwa” jest w istocie aktem jego akceptacji, gdyż zmierza ostatecznie do tego, by wśród obserwowanych zjawisk rozróżnić „normalne” i „patologiczne”, „te, które są tym, czym być powinny, oraz te, które powinny być inne, aniżeli są”. Osobliwością stanowiska Durkheima Jest to, że chodzi w nim o ideał, który nie byłby transcendentny wobec rzeczywistości, ale się w ^niej .zawierał. „Jakim prawem__umie

szcza się ideał poza naturą i nauką? Przecież objawia się on właśnie w naturze...” (tamże, s. 130). „Aby urządzić nasze stosunki z ludźmi, nie musimy uciekać się do innych środków, niż te, które nam służą do urządzania naszych stosunków z rzeczami; metodycznie stosowana refleksja wystarcza tak w jednym, jak i w drugim wypadku”.^{3 4}

Durkheim pisał: „Nie chcemy wywodzić moralności z nauki, lecz tworzyć naukę o moralności, co jest czymś zgoła innym”,⁴ ale mówił też i to w tej samej pracy, iż „obecnie naszym pierwszym obowiązkiem jest stworzenie sobie moralności” (s. 406). Pomiędzy tymi dwoma twierdzeniami nie ma, w.gruncie rzeczy, sprzeczności. Według Durkheima, w. społeczeństwie ideały są faktami, które można obserwować ze ścisłością nauk przyrodni-

93

1

¹ E. Durkheim; Les forma reUgkuse, cyt wyd. s. 600.

2

E. Durkheim: Socjologie et

3

e. Durkheim: Sociologle et philosophie, s. 93 i & Durkheim: Dc la dtoiffon du travail socioł, - XLI-

4

i Tamże, s. XXXVII.