12404 Skan20110103003

miesiączkowego w pochwie pojawia się wielowarstwowy nabłonek. Słona śluzowa, mimo że nie ma w swej strukturze gruczołów, jest zwilżana przez śluz pochodzący z szyjki macicy (płyn surowiczy przesiąkający ze splotu naczyniowego otaczającego pochwę). Część bakterii znajdująca się w pochwie ma właściwości wytwarzania kwasu mlekowego z glikogenu zawartego w komórkach nabłonka pochwy. W okresie dziecięcym śluz w pochwie ma odczyn alkaliczny (zasadowy), natomiast w okresie dojrzewania wydzielina zmienia swój skład i odczyn na kwaśny. Dzięki kwaśnemu odczynowi nie tylko pochwa, ale i macica zostają zabezpieczone przed przedostaniem się do nich drobnoustrojów chorobotwórczych z zewnętrznych części narządu rodnego.

Pochwa przechodzi w przedsionek pochwy, do którego w górnej części (ok. 2,5 cm od łechtaczki) uchodzi cewka moczowa; natomiast w dolnej części znajduje się osłonięte częściowo błoną dziewiczą wejście do pochwy.

W czasie dojrzewania płciowego przemianom podlegają także zewnętrzne narządy płciowe; nieznacznie obniża się srom, powiększa się łechtaczka, wargi sromowe (mniejsze i większe) ciemnieją i stają się szersze, dzięki czemu zasłaniają otwór ujścia pochwy.

Trzeciorzędową cechą płciową u kobiet jest owłosienie łonowe.

Ocena dojrzewania cech płciowych dziewcząt oparta jest na rozwoju piersi i owłosienia łonowego (obie cechy wg 5-stopniowej skali Tannera [1963]) oraz wieku wystąpienia pierwszego miesięcznego krwawienia (menarche).

Pierwszym zewnętrznym objawem dojrzewania u dziewczynek jest powiększenie się gruczołów piersiowych (czyli parzystych narządów służących do wydzielania mleka w czasie laktacji) osiągających drugie stadium (M₂) rozwoju, czyli — pączka piersiowego. U najwcześniej dojrzewających dziewcząt pączek piersiowy może pojawić się już w 8 roku żyda, a u najpóźniej dojrzewających po 13 roku życia, czyli wtedy, gdy pierwsze z nich osiągną już pełną dojrzałość płciową. Pełen rozwój piersi (do dojrzałej wielkości M₅) następuje w ciągu czterech—pięciu lat. We wczesnych stadiach rozwoju gruczoły płciowe podnoszą się i powiększają; równocześnie pojawia się pigmentacja sutka i otaczającej je aureoli (czyli ciemnej otoczki wokół brodawki). W dalszych fazach rozrasta się podściółka tłuszczowa otaczająca sutek i aureolę; na końcu dochodzi do powiększenia się tkanki gruczołu mlecznego, co sprawia, że piersi powiększają się i zaokrąglają.

Istnieje duże zróżnicowanie międzyosobnicze tak wielkości, jak i kształtu piersi: pierś płaska — tarczowata, okrągła, jabłkowata, pierś o kształcie gruszki, duża, zwisająca, zaś wielkość gruczołu piersiowego nie jest równoznaczna z jej dojrzałością. Istnieją też duże indywidualne różnice w odniesieniu do dynamiki rozwoju piersi. U niektórych dziewcząt obserwuje się rozwój gruczołów piersiowych z pominięciem czwartego stadium. Z kolei jedna trzecia dziewcząt, zwłaszcza późno miesiączkujących, o smukłej budowie ciała nie osiąga stadium ostatniego — piątego przed ciążą. Niekiedy też występuje asymetria wielkości piersi, nie przekraczająca zazwyczaj jednego stadium rozwoju, co nie jest uważane za patologię.

Zestawienie 2

Stopnie żeńskiego rozwoju w okresie pokwitania (skala Tannera) wg Duchame'a

Stopień	Cechy płciowe
M,/P,	Przedpokwitaniowa faza rozwoju piersi i owłosienia tonowego
Mj/Pg	Poszerzenie i uniesienie okolicy brodawki sutkowej; pojedyncze włosy na wargach sromowych i pod pachami
	Tkanka gruczołu sutkowego wyczuwalna; rozrost włosów na wzgórku tonowym i pod pachami
m4/p„	Powiększenie się sutków i owłosienia tonowego nie przekraczającego wzgórka Wenery; trądzik, pierwsza miesiączka
M5/P5	Sutki w pełni rozwinięte, owłosienie tonowe kompletne, miesiączka

M — mamma (piersi), P — pubes (owłosienie łonowe).

Nierzadkie w praktyce trudności w ocenie stadiów rozwoju gruczołów płciowych (np. u otyłych dziewcząt) sprawiają, że dodatkowym kryterium pojawienia się indukcji pokwitaniowej, nie tylko u dziewcząt, ale i u chłopców, może być ocena szerokości, tj. największego wymiaru poprzecznego — otoczki brodawki sutkowej (tab. 1).

Tabela 1

Szerokość otoczki piersiowej (w cm) w zależności od stadiów rozwoju płciowego (wg Kopczyńskiej-Sikorskiej)

Stadium rozwoju wtórnych cech płciowych	Chłopcy		Dziewczęta
	X	S	X	s
1	1,6	0,3	1,5	0,3
II	1,9	0,3	2,3	0,4
III	2,0	0,6	2,6	0,4
IV	2,2	0,6	3,1	0,6
V	2,4	0,4	3,8	0,9

x — średnia arytmetyczna, S — odchylenie standardowe.

Rozwój piersi poprzedza, nie zawsze dostrzegalne, wydzielanie bezbarwnego lub białego — przypominającego krochmal — śluzu z pochwy o odczynie kwaśnym (fluor pubertalis) będącego efektem styczności estrogenów i pałeczek Doderleina; jest to jedna z oznak początków pokwitania, którą nie należy się niepokoić.

107