14376 Scan0001 (64)

Warto przy tym zwrócić uwagę na dwie.'sprawy:- 1) rozmaity stopień i siłę' oddziaływania określonych typów tekstów, a więc na przykład bardziej bezpośrednie i szczere oddziaływanie prasy oraz wydawnictw pedagogicznych, głównie podręczników szkolnych, niż innych tekstów⁷; 2) przekraczanie granic regionu przez określone publikacje — głównie literaturę piękną, która — pierwotnie adresowana do społeczności regionalnej — uzyskała popularność ponadregionalną.

W takim rozumieniu polszczyzna regionalna, będąca synonimem piśmiennictwa regionalnego, niekoniecznie musi odznaczać się specyficznymi cechami językowymi (poza ewentualnie “grafią i ortografią oficyn wydawniczych, ale to jest odrębna kwestia), różniącymi te teksty od tekstów literackich powstałych w innych regionach czy też tekstów literackich ogólnopolskich, nie związanych z określonym regionem. Tak pojmowana regionalność opiera się więc przede wszystkim na kryterium geograficznym. Mamy tu do czynienia nie tyle z odmianą polszczyzny literackiej, co z jej częścią składową. W ocenie historycznej wddzianą “zatem jako element wzbogacający narodowe piśmiennictwo.

Po drugie pojmowanie polszczyzny regionalnej jako terytorialnej podmiany polskiego języka'lltefackIego, o stwierdzonym okresie (czy j tylko zakresie,- npPjęzyka prasy) samoistnego rozwoju na tle dziejów języka narodowego. A zatem — odmiany odznaczającej się l określonymi cechami językowymi dla tego regionu, o mniejszej uniwersalności komunikacyjnej.

W praktyce istnieją dwie możliwości uzewnętrzniania się tych zjawisk w tekstach: 1) występowanie cech językowych o znacznym zasięgu, to znaczy powtarzających się w różnych tekstach i stanowiących odbicie rzeczywistego obrazu odrębności polszczyzny literackiej regionu; 2) występowanie określonych cech językowych w języku osobniczym poszczególnych twórców — które mogą być albo odbiciem właściwości ogólnoregionalnych, albo stanowią cechy indywidualne.

W badaniach są tu do rozstrzygnięcia liczne i bardzo istotne kwestie. Przede wszystkim następujące: 1) pochodzenie owych specyficznych cech; 2) ich suma i ranga; 3) zasięg regionalizmów (geograficzny i tekstowy, a także stopień ich używalności w języku mówionym). Wszystko to powinno przynieść odpowiedź na pytanie, czy taka polszczyzna może być określona jako odmiana regionalna języka. Z kolei wyłaniają się dalsze kwestie, a mianowicie:

I) jakie są granice odmiany językowej, -zwłaszcza gdy mowa o regionalnym zróżnicowaniu języka; 2) jakie powinno się -Sstalić kryteria co do sumy i rangi cech specyficznych (odrębnych); 3) jakie przyjąć metody ich badania.

Po trzecie istnieje dziedzina badań, których przedmiotem jest polszczyzna regionalna pojmowana jako język mieszkańców miast w jego mówionej odmianie.""Tak rozumiana polszczyzna wchodzi w obręb dwóch pojęć i może być badana z dwóch różnych punktów widzenia albo jako specyficzna odmiana terytorialna polskiego języka mówionego, albo wyłącznie jako odmiana polskiego języka literackiego.

Trzeba podkreślić, że o ile pierwsze i drugie z wyżej wymienionych trzech pojęć polszczyzny regionalnej odnosi się zarówno do języka widzianego historycznie, “JaK i współcześnie, zarówno do odmiany pisanej, jak mówionej (choć w wypadku tej ostatniej w mniejszym stopniu i ze znacznym ograniczeniem chronologicznym, przede wszystkim do materiału współczesnego), to mówiona polszczyzna miejska współczesna ma w tym sensie wyraźnie węższy zakres. Znacznie rozleglejsze są natomiast możliwości badawcze kolokwialnej odmiany języka oraz jej funkcjonalnych stylów, przede wszystkim ze względu na charakter materiału.

W badaniu polszczyzny regionalnej znaczne utrudnienie — zwłaszcza tam, gdzie koniecznie musi się rozwiązywać pewne zagadnienia teoretyczne (jak choćby te wymienione wyżej) — sprawia brak jednoznacznie zdefiniowanego pojęcia odmiany językowej oraz'kryteriów podziału języka na odmiany. Mimo wielu istniejących propozycji w iyrn zakresie badacze ciągłe mają wątpliwości co do podstawowych spraw, poczynając od ustalenia granicy między odmianami i stylami funkcjonalnymi języka narodowego. Zresztą sama nazwa i pojęcie „język narodowy” bywają kwestionowane. Przede wszystkim jednak trudno mówić o jednoznaczności kryteriów, według których dokonuje się różnicowania języka narodowego, głównie dlatego, że mając do czynienia z tak niejednorodnym przedmiotem klasyfikacji, jakim jest język, musi się przystać na rozmaite kryteria, nie tylko zresztą językowe.

Nie ma sensu ponowne podejmowanie tu tych wszystkich kwestii, głównie teoretycznych, tak wyczerpująco przedstawionych w specjalnych pracach Z. Klemensiewicza, S. Urbańczyka, A. Furdala, W. Pisarka, B. Dunaja i wielu innych. Zresztą w pewnym stopniu omówienie takie może zastąpić podana niżej obszerna literatura