14396 strona4 35

34

II. ROZWÓJ ZAWODOWY CZŁOWIEKA

1. Pojęcie rozwoju zawodowego

Problematyką rozwoju zawodowego człowieka zainteresowano się na gruncie psychologii pracy w latach pięćdziesiątych naszego stulecia. Termin ten został po raz pierwszy zdefiniowany przez D. Supera w 1957 roku. Według niego „rozwój zawodowy jest to proces rośnięcia i uczenia się, któremu pod po rząd kowane są wszelkie przejawy zachowania zawodowego. Jest to stopniowy wzrost i zmiany zdolności jednostki do określonych rodzajów zachowania zawodowego oraz powiększania jej repertuaru lub zespołu (zasobu) zachowania zawodowego. Rozwój zawodowy obejmuje wszystkie aspekty rozwojowe, które mogą być odniesione do pracy."¹

Natomiast przez zachowanie zawodowe D. Super rozumie „wszelkie oddziaływanie między jednostką i jej otoczeniem, które w sposób znaczący wiąże się z przygotowaniem do pracy, uczestniczeniem w pracy lub wycofaniem z pracy. Ta interakcja jest także pobudzana przez wymagania zadań zawodowych.”¹²

K. Czarnecki uważa, że określenie D. Supera nie jest dostatecznie jednoznacznie sformułowane i proponuje własną definicję rozwoju zawodowego człowieka. Uważa, że rozwój zawodowy człowieka jest to taki społecznie pożądany proces przemian ilościowych i jakościowych, które warunkują jego aktywny i społecznie oczekiwany udział w przekształcaniu i doskonaleniu samego siebie oraz swojego środowiska.³

Rozwój zawodowy człowieka jest ściśle związany z innymi kategoriami życia społecznego. Można go traktować jako swoistą wypadkową rozwoju fizycznego, umysłowego, uczuciowego, erotycznego, politycznego, kulturowego, moralnego i społecznego człowieka.⁴

Można zatem stwierdzić, że rozwój zawodowy człowieka jest procesem związanym z dążeniem jednostki do zajęcia miejsca w społecznym podziale pracy przez wybór zawodu, zdobycie kwalifikacji zawodowych, podjęcie pracy, osiągnięcie stabilizacji zawodowej, identyfikację z zawodem i dążenie do mistrzostwa w zawodzie. Ma on określony kierunek, jest w zasadzie indywidualny dla każdego człowieka. Jest procesem społecznie pożądanym i oczekiwanym, każda bowiem jednostka powinna dążyć do takiego kierowania swoim życiem aby zająć określone miejsce w hierarchii zawodów.

K. Czarnecki twierdzi, że psychiczną podstawą rozwoju zawodowego jednostki są jej kierunkowe zdolności, zainteresowania i zamiłowania, aspiracje i cenione wartości, wizja własnej przyszłości życiowej i zawodowej, rozumienie sensu własnego życia, przyjęta lub wypracowana własna filozofia życia oraz silna motywacja działań.⁵

Można dodać jeszcze, że bardzo istotną podstawę rozwoju zawodowego jednostki stanowią jej warunki fizyczne i zdrowotne, determinujące możliwość wyboru zawodu i podjęcia pracy zawodowej.

Z drugiej zaś strony, niejako zewnętrznej w stosunku do jednostki, rozwój zawodowy jest stymulowany przez proces wychowania, instytucje i osoby kierujące jego przebiegiem. Można tu wyróżnić instytucje powołane w celu udzielania pomocy jednostkom w ich rozwoju zawodowym i takie, które zadania te spełniają jedynie sporadycznie, przy realizowaniu innych swoich działań. Do pierwszych można zaliczyć, przede wszystkim: szkoły ogólnokształcące i zawodowe oraz poradnie psychologiczno-pedagogiczne, do drugich zaś: placówki kulturalno-oświatowe oraz organizacje dziecięce i młodzieżowe.

Zdaniem K. Czarneckiego za właściwą stymulację rozwoju zawodowego dorosłych pracujących odpowiedzialne są zakłady pracy.

W obecnych warunkach naszego kraju do instytucji wspomagających rozwój zawodowy osób dorosłych należy zaliczyć również Wojewódzkie i Rejonowe Urzędy Pracy.

Z. Wiatrowski omawiając linię rozwoju zawodowego pracownika stwierdza, że do czynników warunkujących i wzbogacających linię rozwoju zawodowego należą materialne i społeczne warunki pracy zawodowej, a te związane są przede wszystkim z zakładem pracy.'

Bardzo ważną rolę w procesie rozwoju zawodowego spełnia również rodzina.

Omawiając zagadnienia związane z rozwojem zawodowym należy wziąć pod uwagę fakt, że bardzo istotnymi, również zewnętrznymi jego uwarunkowaniami są warunki społeczne jednostki, jej środowisko społeczne. Wywiera ono określony wpływ na rozwój zawodowy zarówno dzieci i młodzieży, jak i dorosłych.

Uwarunkowania rozwoju zawodowego zostaną omówione szczegółowo w dalszej części opracowania.

Rozwój zawodowy człowieka uwidacznia się w zachowaniach i cechach jednostki, które są obserwowalne i noszą znamiona określonych wyników rozwoju i jego stymulacji. Za szczególne wyniki rozwoju zawodowego K. Czarnecki uważa:

—    dojrzałość społeczno-zawodową (młodzieży),

-osiągnięcia szkolno-zuwodowe (młodzieży),

—    kwalifikacje społeczno-zawodowe (absolwentów),