18948 plany�ukacyjno zaw młodzieży w stadium eksploracji strona4 35

Plany edukacyjno-zawodowe młodzieży w stadium eksploracji

wychowanków, którymi kierujemy. Co więcej, w świecie, w którym dotrzymanie kroku zmianom zewnętrznym jest warunkiem jakiegokolwiek sukcesu, zmiana i rozwój są nic tylko postulatami, ale wręcz koniecznością.

Pomiędzy człowiekiem a jego światem, który jest światem społecznym, trwa nieustanna interakcja. Losy jednostki wtapiają się w proces społeczny, tworząc poszczególne pasma tego procesu. Losy jednostki same są właśnie procesem owej interakcji zachodzącej między jednostką a społeczeństwem. W ten sposób powstają jednostkowe losy ludzkie, ujmowane też jako kariery, przy czym to ostatnie określenie oznacza zwykle takie losy ludzkie, które zasługują na wyróżnienie ze względu na towarzyszący im sukces.

Wszystko w tych sprawach nie jest jednoznaczne, podobnie jak i sam sukces. Może to być bowiem sukces materialny, który bardzo często wyznacza wartość karier, może to być sukces naukowy, mający miejsce w przypadku losów' pracowników naukowych, sukces artystyczny, sukces odkrywcy bądź sukces rodziców-wy-chowawców, sukces wynalazcy lub też najtrudniejszy, a zarazem najbardziej możliwy do powszechnego osiągnięcia — sukces moralny.

Wyraz „kariera" należy przy tym do tej samej kategorii logicznej co i sukces. Oba dotyczą zewnętrznej strony działań ludzkich, oceny zrelatywizowanej w stosunku do szerokiej opinii społecznej, która za sukces uważa to, co stanowi o powodzeniu w świecie społecznym, choć może w istocie oznaczać klęskę moralną osobowości. Podobnie „sukces” oznacza zewnętrzne powodzenie jakiejś akcji, natomiast osiągnięcie dotyczy raczej wewnętrznego rozwoju osobowego aniżeli powodzenia życiowego. Sukces i kariera oznaczają powodzenie, jedno w krótkiej sekwencji, drugie w wydłużonej, natomiast osiągnięcie oznacza doprowadzenie do istotnej zmiany i może występować w każdej działalności, niezależnie od losu autora osiągnięcia.

Rozmaitość karier zależy od rodzaju sukcesu, od tego, co przyjmujemy za sukces. Tak jednak jest ex post, a na początku samodzielnej drogi życiowej planowany sukces zależy od wielu czynników, takich jak: samoocena własnych możliwości, obraz świata, który rozwinął się w umyśle jednostki, układ cennych wartości, które chciałaby ona realizować.

Wielość i rozmaitość czynników grających zmienne role w tych układach i związkach osobowości i świata, a także sama relacja osobowości i jej świata oraz relacja tego świata osobowego do rzeczywistości, stanowią o niezwykłej złożoności tych procesów, które są raczej treścią dziel w sztuce aniżeli tematem analiz naukowych. Treść twórców sztuki swoją wieloznacznością i ukrytymi sensami odpowiada złożoności i niedookreśloności tych zjawisk, chociaż geneza ich jest inna niż treści sztuki, usiłującej zakląć w jednorazowy wyraz złożoność, która powstała ze zbieżności dwóch wielostronnych procesów o wielu zmiennych.

Próby naukowego ujmowania zjawisk projektowania przez jednostki własnej przyszłości eksponowano w ujęciu planów życiowych, ale z reguły zamiast nie-

zwykle wielostronnego zjawiska zostawały w badaniach spłycone wypowiedzi, wywoływane równie płytkimi pytaniami o to, kim chce być młody człowiek, jakie widzi ważne rzeczy, którym chciałby się poświęcić itd.

Tymczasem problemy rozpoczynają się od kształtowania się obrazów świata u młodych ludzi i własnego stosunku do tego wyobrażonego świata. Znamy co najmniej kilka sugestywnych ujęć świata, które zawierają jednocześnie stosunek jednostki do świata.

Jednakże rozmaite przedstawienia życia, które powstają u młodzieży i u ludzi młodych, są pewną częścią znacznie bardziej złożonego procesu, w którym gra rolę wiele elementów, takich na przykład jak wyobrażenia o rolach i czynnościach zawodowych, znacznie wcześniejsze nawet od ukształtowania się nie tylko obrazu świata, lecz i obrazu życia ludzkiego. Stąd najważniejsze dziecięce identyfikacje i pragnienia zostania strażakiem, listonoszem, kominiarzem czy lotnikiem. Stopniowo wyłania się panorama niezwykłych możliwości wyboru własnego życia jako wyboru zawodu.

Ten wybór zawodu jest jak gdyby częścią planów życiowych. Socjolodzy mówią o „rolach zawodowych" i rolach społecznych. Użycie tego terminu uzasadnia chyba; ego pragmatyczna użyteczność, gdyż w istocie terminu „rola" leży coś zewnętrznego i narzuconego jednostce wraz ze sposobami zachowania się: „odgrywanie roli". Prawdopodobnie za użyciem tego, na ogól teatralnego, terminu w socjologii przemawia fakr istnienia w treści pojęcia dwóch elementów, łączących się ze stosunkiem do innych ludzi, a więc elementów istotnie społecznych. Pierwszy to ten, żc każdy chce być „kimś" i szuka swojej tożsamości, identyfikując się z „figurami" o określonym społecznym znaczeniu. Drugi element jest taki. że nie w pełni udaje się takie wcielanie w postać społeczną, imaginowaną przez wcielającego się.

Rolę określa się jako sysrem stałych zachowań osobnika, zgodnych z oczekiwaniami grupy społecznej, do której należy^;8.

Jeżeli przyjąć taką koncepcję roli społecznej, wypracowaną przez socjologów, wówczas ukazuje się jej konserwatywny charakter. Zresztą cała koncepcja ról społecznych ma charakter konserwatywny. Zakłada ona bowiem, żc wszystkie ludzkie interakcje dają się podzielić na stałe systemy zachowań, które jednostka podejmuje i do których musi się dostosować, wejść w daną rolę. Jest to na pewno wygodne, gdy można rozpatrywać jednostkę jako układ sekwencji rozmaitych ról, które jednostka wykonuje, jednakże trudno wtedy znaleźć miejsce na rozwijanie osobowości, które przecież musi sic uzewnętrzniać zmianami zachowania, a zatem przez wychodzenie poza tradycyjne role. Jednostka, zmieniając owe stałe zachowania, zaw^rodzi oczekiwania otoczenia w stosunku do niej jako pełniącej taką czy inną rolę, wskutek czego naraża się na sankcje, jako ta, która oczekiwań nie spełnia. Próbą wyjścia z tej sytuacji jest ów podwójny stosunek do pełnionej roli: z jednej

^:,W. Olcori. Sowy tlyy.r.ii ptóagegiczny. Warszawa 199$. s. 244

35