plany�ukacyjno zaw młodzieży w stadium eksploracji strona8 39

Plany edukacyjno-zawodowe młodzieży w stadium eksploracji

jest także ustalenie, po czym poznajemy, że się rozwijamy w trakcie edukacji czy pracy zawodowej. Czy kariera zawodowa człowieka jest rozwojem czy upadkiem? Czy jest to rzeczywiście rozwijanie się czy stanie w miejscu? W jakim kierunku idą zmiany i na podstawie jakich kryteriów są oceniane? Aby odpowiedzieć na te pytania, musimy się zastanowić nad podstawowymi aspektami stymulowania rozwoju zawodowego oraz narzędziami, które temu służą.

Zanim przejdziemy do tego problemu, zastanówmy się nad pewnymi aspektami pojęcia „kariera", którego używamy tutaj w znaczeniu pewnego obszaru, w którym dokonują się zmiany i ewentualnie rozwój człowieka. Czym jest kariera? Jak ją opisywać w kontekście optymalnego wykorzystania zasobów uczniów lub wychowanków szkół średnich poszukujących pracy czy pracowników wykonujących pracę zawodową?

Według W. Kopalińskiego¹’-, kariera rozumiana jest jako przebieg życiowej działalności zawodowej, politycznej, społecznej; szybki awans społeczny, zawodowy, sukcesy, powodzenie, pożądane stanowisko, dobrą pozycję życiową. Podobnie w Słowniku wyrazów obcych²² czytamy, że kariera to szybkie zdobywanie coraz wyższych stanowisk w działalności społecznej, naukowej i zawodowej, powodzenie w życiu. Również w Encyklopedii popularnej²³ kariera zawodowa rozumiana jest jako przebieg pracy zawodowej człowieka w ciągu jego życia, przechodzenie jednostki od stanowisk niżej cenionych do stanowisk o wyższej hierarchii. Wspomniany D. Super w swojej teorii wprowadza pojęcie wzorów kariery. Formułuje cztery wzory kariery zawodowej dla mężczyzn i siedem dla kobiet. Dla mężczyzn proponuje karierę stabilną, konwencjonalną, niestabilną i karierę wielokrotnych prób. Natomiast dla kobiet karierę gospodyni domowej, konwencjonalną, stabilnej pracy, dwutorową, przerywaną, niestabilną i powtarzalnych prób¹⁴. Według D. Supera — jak pisze B. Wojtasik — wpływ na rozwój kariery zawodowej jednostki mają czynniki indywidualne, tj. osobowość, osiągnięcia, postawa, własna aktywność, oraz czynniki zewnętrzne uwzględniające scrukturę społeczną, system szkolny, rynek pracy, praktykę firm, system społeczno-prawny²*.

Przedstawiono pojęcie „kariera" ma dwa znaczenia. Po pierwsze jest to „droga", „trasa”, przebieg życia z pewnego punktu widzenia. Po drugie, termin ten — tak jak rozwój — ma charakter wartościujący, oznacza bowiem nie tylko zmiany życiowe, lecz zmiany w określonym, pozytywnym kierunku. Ten pozytywny kierunek może być wskazywany przez pewien miernik, którym jest najpełniejsze wykorzystanie własnych możliwości, zasobów. Wobec tego w odniesieniu do rozważa-

^:I W. Kopaliński, Stównifc wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa 1989. s. 254. ^a Słownik wyrazów obcych, Warszawa 1972. s. 342. ^u Encyklopedia popularna PWN. Warszawa 1982, S. 333. ^u Szerzej A. Bańka. dz. cyt., s. 137.

⁵⁴ B. Wojtasik. Warsztat doradcy zanedu. Asptkry ptdagogkzno-piychologiczne, Warszawa 1997. s. 46.

ncj problematyki rozumiemy karierę życiową jako pewną wartość, jako optymalne wykorzystanie własnych zasobów w trakcie życia osobistego i pracy.

Do rozwoju rak rozumianej kariery potrzebne są co najmniej dwa fundamentalne czynniki:

—    określone warunki wyjściowe kariery, przede wszystkim o charakterze psychospołecznym;

—    optymalne decyzje życiowe i zawodowe, oparte na właściwych kryteriach.

Podsumowując pewne obserwacje poczynione przez psychologów badających

rozwój na przestrzeni życia, rn.in. Sa.utrock'⁶, możemy przyjąć pewne warunki wyjściowe, sprzyjające współcześnie karierom zawodowym, ujęte w następujące grupy:

1.    Społeczno-ekonomiczne pochodzenie rodziców—jest to wciąż podstawowy czynnik socjologiczny, determinujący wybór edukacji, zawodu, stylu i poziomu materialnego życia.

2.    Płeć choć w sposób bardzo zróżnicowany i trudny cło przedstawienia wyznacza drogi kariery życiowej.

3.    Zadania emocjonalne okresu dorastania są to ważne doświadczenia życiowe, które w dzisiejszym świecie zajęły miejsce dawnych „obrzędów inicjacyjnych", i które, w przeciwieństwie do dawnych rytuałów, mają dziś charakter losowy, nic-instytucjonalny, często bowiem rozgrywają się na płaszczyźnie indywidualnej i wskutek tego są być może trudniejsze niż dawne formy kulturowe. Zadania te to w skrócie rozwiązanie kilku podstawowych problemów rozwojowych, a mianowicie:

—    znalezienie właściwych relacji z rodzicami, jakiegoś konstruktywnego modus vivendi w okresie usamodzielniania się;

—    pozytywne relacje z rówieśnikami i grupami rówieśniczymi, czyli uniknięcie wpływu destruktywnych grup i śrcdowdsk;

—    uniknięcie uzależnień i nałogów;

—    rozwiązanie problemów dotyczących seksu — tożsamości płciowej, inicjacji seksualnej, zdolności do satysfakcjonujących kontaktów seksualnych i intymności;

—    problemy edukacyjne: skrystalizowanie motywacji do kształcenia się, odnalezienie kierunku własnej edukacji i jasnego systemu wartości w tej dziedzinie itp., poradzenie sobie z trudnościami szkolnymi, nabycie nawyków uczenia się, studiowania, samodzielność intelektualna.

Ze względu na wielość występujących problemów rozwojowych można zapytać, czy te czynniki są rzeczywiście ważne dla kariery życiowej? Odpowiedź jest następująca: po pierwsze — wymienione „zadania emocjonalne" niejednokrotnie przeciągają się na dłużej i przypadają na okres podjęcia pierwszej, a czasem i następnej pracy. Po drugie — poradzenie sobie z tymi problemami kształtuje poczucie własnej wartości, efektywności i stabilności wewnętrznej, wiarę we własne

■’J. W. Sar.trock, Lift - Snan Dnrlcpmem 'u ’ cd.). Browr, Bcnchmark Publishers 1997.

39