plany�ukacyjno zaw młodzieży w stadium eksploracji strona8 119

_Plany edukacyjno-zawodowe młodzieży w stadium eksploracji_

zawodowa", w ostatnich 15 latach obserwujemy jego wypieranie przez „poradnictwo zawodowe”⁶.

Zakres definicyjny poradnictwa zawodowego pozwala określić rozmiary przyjętej tematyki badawczej. Chodzi więc o problematykę umiejętności i trafności planowania przyszłości życiowej w aspekcie edukacyjno-zawodowych karier. Planowanie przez młodzież swej edukacyjnej i zawodowej przyszłości oraz skuteczność działań poradniczych prowadzonych w tym procesie społecznym stanowią przedmiot podjętych badań.

Elementami funkcjonującymi w ramach opisanego procesu są osoby i instytucje podejmujące działania poradnicze oraz sami uczniowie będący zarazem przedmiotem tych działań, ale i aktywnie poszukującym podmiotem.    ,

Przygotowanie do wolnego wyboru zawodu i szkoły oznacza długofalowy proces, którego treścią jest: informowanie o różnych rodzajacli pracy zawodowej i drogach przygotowania do niej, rozpoznawanie, ukierunkowywanie i kształtowanie zainteresowań, skłonności, uzdolnień, motywacji i postaw zawodowych jednostek, ocenianie icłi cccii psychofizycznych i stanu zdrowia: konfrontowanie tych indywidualnych danych z wymaganiami społecznymi, sterowanie samooceną.

W badaniach wychodzi się od założenia, iż poradnictwo zawodowe jest działaniem celowym, które zmierza do osiągnięcia określonych stanów rzeczy (celów). Działania zwane poradnictwem zawodowym mają charakter czynności sprawczych, których zadaniem jest wywołanie (spowodowanie) określonych stanów rzeczy, jakie st anowią cel tych działań.

Skuteczność działań zwanych poradnictwem zawodowym jest relacją wyniku tych działań do ich celu, a wiec jesr reiacją, jaka zachodzi między stanami rzeczy, które zostały osiągnięte w- następstwie tych działań (wynik), a stanami rzeczy, które miały być osiągnięte, które stanowiły cel podejmowanych działań. Skuteczność działań określanych jako poradnictwo zawodowe jest tym większa, im większy stopień relacji zgodności zachodzi między osiągniętym w ich następstwie wynikiem a założonym celem⁷.

W niniejszych badaniach pomiar skuteczności poradnictwa zawodowego oparty więc zostanie na jednej z podstawowych ocen prakseołogicznych działania celowego, którą jest skuteczność działania.

⁴ U. Wojtasik. Doradca zawodu. Studium teoretyczne z zakresu jroradaznawstawa. Wrocław ISO}; A. Kar-gulowa, Przeciw bezradności. Suity—opcje—kontrowersje w /wu</;iicnvie i poradoznawstwie, Wrocław 199G, R. Parzęcki, ftrdstawy wiedzy o edukacji i poradnictwie zawodowym, Włocławek 1999; B. Wojtasik (red.) Rjdejmowanie decyzji...

⁷ Por. T. Pszciołowski, Celowość, skuteczno#efektywność. Prakseologia. 1977, nr 3; J. Kumał. Prakse-olagiczne kryteria ocen jako źródło dylematów w trudnych sytuacjach decyzyjnych. Prakseologia, 1977, nr 1-2: T. Kotarbiński, TłaAtcf o dobrej robocie. Warszawa-Wrccław 1975; T. Pszczolowski, Zasady sprawnego działania, Warszawa 1982; W. Kobyliński. łhdsiawy organizacji i kierowania w oświacie, Radom-Warszawa 1994. s. 36-50; J. Leon. J. Frąckiewicz, Systemy sprawnego działania, teoria i praktyka. Warszawa 2C01.

IIS

Rozdział drugi. Podstawy metodologiczne problematyki badawczej

z

Kolejne założenie badań własnych dotyczy sposobi: rozumienia złożonego zjawiska określanego mianem „wybórzawodu'¹. Wyjaśnienie tego pojęcia Oparte zostanie natzw. rozwojowych teoriach zawodowego wyboru, które powszechnie przyjmowane są jako teoretyczna podstawa działań poradniczych. Kierunek ten. zapoczątkowany przez Ch. Btihler. rozwinięty został do postaci spójnej teorii przez R. Ginzber-ga i D. E. Supera, wzbogacanej i pogłębianej przez wielu kontynuatorów rozwojowego ujęcia zawodowego wyboru, takich jak: C. Gysberś, S. W. Ginsburg, J. W. Axelrad, J I! Jordaan, M. B. Heyde, J. O. Critcs. D. V. Tiedeman i inni.

Badania nad zagadnieniem wyboru zawodu trwają cd dawna. Powstało w tej dziedzinie wiele teorii, będących głównie wytworem psychologów, chociaż nie tylko.

Ze stanowiska pedagogicznego można te teorie uszeregować wzdłuż pewnego kontinuum, którego początkiem jest wyszukanie przez jednostkę odpowiadające go jej zawodu. Natomiast krańcem owego kontinuum jest zupełna swoboda kandydatów w dobieraniu sobie zawodów, w którym czynnikiem selekcjonującym są doświadczenia samej jednostki, powstające w wyniku zetknięć z różnego rodzaju pracami. T. W. Nowacki przytacza też podział na r -orie klasyczne, nowotechnicz-ne, osobowościowe oraz teorie oparte na konstatacji rozwoju jednostki i uwzględniające elementy socjologii.

Klasyczna teoria wyboru zawodu opiera się na przekonaniu, że dla każdej jednostki można dobrać zawód, w kcćr;, ;u odnajdzie ona swoje, powołanie.

Nowotechniczna teoria uznaje zmienność indywidualnych umiejętności i przyjmuje, że wybór zawodu jest dynamicznym procesem, w którym decydują jednostronne uwarunkowania socjalno-ekonomiczne i gospodarcze.

Grupa psychologiczna teorii wyboru zawodu zorientowana była na zainteresowania. skłonności i motywacje wybierającego. Podstawy psychologiczne tych teorii zmieniały się cd psychologii głębi, poprzez psychologię rozwojową, aż do psychologii społecznej-.

Teorie oparte na założeniu rozwoju zawodowego zakładają, że jego uzewnętrznieniem jest wzór życia (D. Super) albo proces różnicowania i integracji (D. Tiecle-rnann, R. 0’Hara. a także E. Ginzberg). Zwolennicy koncepcji rozwojowej postrzegają wybór zawodu nic jako jednorazowy akt, lecz jako proces rozwoju zawodowego, który w szkole powinien być podtrzymany i włączony w kształcenie.

Niektóre teorie kładą nacisk na decyzję, stąd można je nazwać teoriami decyzyjnymi. Przedstawiciele ich opierają się na ściśle wyrozumowanej logice decyzji, która w czynnościach indywidualnych zorientuje się na gospodarczą zaradność. Przyjmuje się, że jednostka :r.a zainteresowania, postawy wartościujące i skłonności. Ponadto przyjmuje się możliwości alternatywnych rozwiązań, podporządkowanych regułom podejmowania decyzji, które prowadzą do określonego rozstrzy-

119

1

T W. Nowacki. Zewodt>zivr/\iH\.i, Radon ;999, i. 254-253.