plany�ukacyjno zaw młodzieży w stadium eksploracji strona� 95

Plany edukacyjno-zawodowe młodzieży w stadium eksploracji

także do projektowania przyszłego życia. W definicji rozumianego zawodoznaw-stwa w ujęciu wszystkich wspomnianych autorów występuje termin „zawód”.

Dla potrzeb tworzenia planów edukacyjno-zawodowych trzeba zatem analizować zawód właśnie w aspekcie zadań zawodowych i wynikających z nich wymagań zawodu, wymaganego wykształcenia, przygotowania zawodowego, wynagrodzenia, które dany zawód zapewnia, a także rangi w społeczeństwie uzyskiwanej w związku z wykonywanym zawodem. Analizując zawód musimy rozpatrywać nie tylko, jakie miejsce zajmuje on w pozycji społecznej, w' jakich warunkach jest wykonywany, ale także jakie możliwości rozwoju zapewnia wykonującemu go człowiekowi.

Intełektuałizacja pracy, wprowadzanie coraz to nowych narzędzi, aparatów, maszyn i automatyzacja stosowanych, skomplikowanych technologii powodują zmiany w procesie pracy zawodowej. Zmienia się stopień ważności różnych cech wymaganych w poszczególnych zawodach, zmienia się też pozycja pracy w życiu człowieka. Zmniejsza się w wielu zawodach znaczenie siły fizycznej, coraz bardziej do głosu dochodzą wartości psychiczne, osobowość człowieka — także jeśli chodzi o zawody charakteryzujące się monotonią i mało skomplikowanym: czynnościami.

Przemiany w nauce i technice spowodowały znaczne zmiany w treściach i strukturze pracy. Idą one w kierunku:

— ograniczenia pracy żywej człowieka na rzecz pracy uprzedmiotowionej w nowoczesnym sprzęcie technicznym;

— zamierania tradycyjnych czynności zawodowych i scalania wielu prostych czynności w złożone zadania;

— wyodrębniania jednorodnych czynności i zróżnicowania czynności wymagających samodzielności i niezależności.

Pojawiają się nowe czynności¹⁴⁴. Powstają nowe zawody, często na pograniczu już istniejących, które stanowią nową odrębną całość i jakość. Inne zawody zanikają w ogóle lub zmniejsza się zapotrzebowanie na nie.

Zawód może być traktowany jako kategoria psychologiczna, wtedy jest rozumiany jako katalog zadań i czynności zawodowych, zestaw wymagań psychofizycznych. jako lista uwarunkowań osobowościowych. Inne ujęcie zawodu możliwe jest w kategoriach dydaktycznych jako katalogu podstawowych wiadomości, umiejętności i sprawności zawodowych oraz jako zestaw' pożądanych treningów cech osobowości lub form zachowania preferowanych w zawodzie.

Zawód może być kategorią socjologiczną, wówczas charakteryzują go współdziałania w pracy: człowieka z człowiekiem, człowieka z techniką, człowieka z da-

“*Na model czynności poznawczych jako system kodowania informacji zwracają uwagę: L Kotkowski. S- M. Kwiatkowski. Elementy tenr.i kształcenia zawendowgf). Warszawa 1994; S. M. Kwiatkowski. Kształcenia zawodowe. Dyiematy teorii i praktyki. Warszawa 2001.

nymi. tradycje i kultura zawodowa, wartość zawodu, a także tendencje przemian w zawodzie'⁴*.

Dla poradnictwa zawodowego i projektowania planów cdukacyjno-zawodowych najprzydatniejsze wydaje się ujęcie zawodu w kategoriach: psychologicznej (zadania i czynności zawodowe, wymagania psychofizyczne, cechy osobowościowe), dydaktycznej (wiadomości, umiejętności i sprawności zawodowe) i socjologicznej (dominujący systerr. współdziałania w pracy).

Jednym z podstawowych zakresów działań badawczych w zawodoznawsiwic jest analiza zawodu, która obejmuje postępowanie prowadzące do określenia wymagań stawianych pracownikowi w zawodzie pod względem merytorycznym, jak również w zakresie cech psychofizycznych i obywatelskich. Analiza zawodu odpowiada następującym warunkom:

— • zawiera nie tylko obecne, ale i przyszłe wymagania wynikające z prognoz i zamierzeń perspektywicznych;

— odzwierciedla wymagania właściwe dla przedsiębiorstw i firm z zaznaczeniem tendencji rozwojowych;

— określa warunki i możliwości pracy całościowo i wyczerpująco co do zakresu i poziomu;

— opisuje miejsce człowieka w procesie pracy i rozwiązania zadań roboczych jako ciągu nieustannych i kompleksowych czynności;

— przedstawia ogólną strukturę czynności i funkcji zawodowych oraz częstotliwość występujących ról i zadań związanych ze strukturą czynności zawodowych.

Dla potrzeb zawodoznawstw^fa i projektowania planów życiowych istotną rolę spełnia analiza pracy, która może i powinna być dokonywana z różnych punktów widzenia. Właściwym punktem wyjścia wydaje się psychologiczna analiza pracy i tak według T. lomaszewskiego, „treść pracy to układ czynności i elementów składających się na proces pracy uwarunkowany właściwościami człowieka pracującego"²*. Z punktu wńdzenia psychologii praca jest czynnością — procesem ukierunkowanym na osiągnięcie wyniku o strukturze kształtującej się stosownie do warunków tak, że możliwość osiągnięcia wyniku zostaje utrzymana. Najistotniejszymi elementami są z jednej strony system czynności i zadania, z drugiej — motywacja do ich realizacji i system wartości człowieka w procesie pracy. Zadanie, w tym przypadku zadanie zawodowe, jest nadrzędnym regulatorem czynności człowieka.

W analizie pracy jako podstawy badań zawodoznawczych można wyróżnić cztery rodzaje struktur: formalną (czas trwania i kolejność występowania poszczególnych czynności), funkcjonalną (miejsce i funkcje poszczególnych czynności w ca-

^,ł5 Szczegółowe informacje można znaleźć w pracy W. Bachalskiej, Melcdolcgicznr t teoretyczne problemy poradnictwa zawodowego, [w:] A. Kargulów*. W. Jędrzejczak (red.). Teoretyczne i metodologiczne pro-bierny porado znawstwa, Wrocław 1985. ^l4kT. Tomaszewski, dz. tyt.. s. 139.