14724 Obraz2
5 (2)

46 Rozdział 2

ciwieństwo między małpą a człowiekiem wystąpiło w całej wyrazistości. U małp, widzimy, że tak ręce, jak nogi nabyły wprawy odpowiedniej do wspinania się po drzewach kosztem wprawy chodzenia po ziemi. Lecz wyższe i niższe kończyny zrćj niczkowały się, czyli wyspecjalizowały w dwuch kierunkach przeciwnych: noga lufej^ stała się maszyną do stąpania z mniejszą, aniżeli małpia zdolnością chwytania, podcaj gdy ręka ludzka przewyższyła małpią jako specjalny organ dotyku, trzymania i włafe nia. Rysunek c przedstawia długi, swobodnie działający palec wielki i szeroki, gięta dłoń ludzką, a czułe brzuszcze u palców dają nam wielkiej delikatności dotknięcie Nader jest pouczającym zwiedzanie oddziału małp w ogrodach zoologicznych dla porównania rąk u wyższych i niższych rodzajów. Ręka małpeczki o pięciu palcach a szponowemi paznokciami jest jednym narzędziem chwytającym, prawie niezdolnyt do władania przedmiotami. Inne małpy niższe posiadają wielkie palce krótkie i nie-przeciwległe, to jest ich końce nie spotykają końców innych palców, podczas gjj wielkie pałce małp wyższych są (jak rysunek wskazuje), przeciwległe, podobne i naszych. O ile wartość ręki, jako narzędzia mechanicznego, zależy od tej przeriwfej łości, każdy może przekonać się, używając ręki przy trzymaniu wielkiego palca szły wno. Jasnym jest, że ręka człowieka, uzdalniająca go do wyrabiania i władania broną oraz narzędziami dla pokonania natury w swych własnych celach, jest jedną z przy czyn, iż zajął on pierwsze miejsce śród zwierząt. Nie jest tak oczywistym, jak prawdziwym, że rozwój jego umysłowy musiał być w niemałym stopniu wynikiem używania rąk. Władając przedmiotami, kładąc je w położeniach rozmaitych i stawiając obol siebie, doszedł do tych najprostszych rodzajów porównania i mierzenia, które stancwi pierwociny wiedzy ścisłej czyli nauki.

Zewnętrznie kudłaty obrost małp przedstawia sprzeczność z nagością względną skóry ludzkiej. U człowieka, jak u zwierząt niższych owłosienie tworzy istotnie skuteczną ochronę głowy. Zarost twarzy ludzkiej w wieku dojrzałym u niektórych ras — jak u europejczyków i tuziemców Australji — bywa bardzo rozwinięty U innych wszakże — jak u murzynów afrykańskich i tak zwanych indjan amerykańskich — wygląda tak ubogo, jak gdyby był jedynie szczątkiem zanikłego zarosto obfitszego. Rozpatrywanie z tego stanowiska miejsce obrosłe na piersiach i człon kach anglików, praktycznie nie mające żadnego znaczenia, są przedmiotem cieką wego zajęcia dla naturalistów, poczytujących je za zabytki okresu odległego, kiedy szczep przodków ludzkich posiadał zupełniejsze pokrycie z włosów, których potrze bę obecnie zastępuje ochrona sztuczna, stosowana do pory i klimatu. Zaznaczyć warto, że teraz niewiele spotyka się istot ludzkich, których twarze i ciała są gęsto pokryte długiemi kudłatemi włosami. Taki obrost twarzy skrywa grę fizjognomji -ten wyrazisty sposób porozumiewania się umysłów między sobą. Gdyby szkielety małp i człowieka na naszym rysunku były powleczone ciałem, widzielibyśmy jasno znaki wyższej organizacji ludzkiej w zmiennej giętkości rysów twarzy, której ruchy i zagięcia uzmysławiają przyjemność i cierpienie, miłość i nienawiść każdej fazy życia ludzkiego. Jakże niewyrobione i niezdarne są odpowiednie zmiany twarzy u rodzajów małp — np. ściągnięcie w tył kątów ust i marszczenie powieki dolnej-wyrażające śmiech małpy łub podnoszenie i opuszczanie brwi i skóry czoła u rozgniewanego pawjana. Gość z jakiejś innej planety, którego tak często wyobrażamy przychodzącego na naszą ziemię i wyrabiającego sobie sąd z tego, co widzi, mógłby w różnicy pomiędzy twarzą ludzką a gębą goryla łatwo rozpoznać również pewną odmienność wewnętrzną.

Ponieważ mózg jest narzędziem, czyli organem myślenia, anatomowie przeto, porównywając go u zwierząt, szukali wybitnie, odznaczonych różnic między mniej lub bardziej inteligentnemi. W naturalnym rzędzie naczelnym (primates), do którego należy człowiek wraz z małpami i lemurami, szeregi mózgów wykazują zastanawiający wzrost czyli rozwój od form niższych do wyższych. Lemury posiadają mózg mały i stosunkowo gładki; podczas gdy wyższe małpy człekokształtne (antropoidy) mają mózgi uderzająco zbliżone do ludzkiego. I rzeczywiście lemur wykazuje bardzo slaby umysł w porównaniu z ponętnym i roztropnym szympansem i orangutan-giem. Rozum jednak człowieka tak dalece przerasta rozum małp najniższych, że naturaliści dziwili się podobieństwu ich mózgu do naszego, uwidocznionemu na załączonym poniżej rysunku 7-ym, przedstawiającym mózg szympansa (a) i człowieka (b); 1 lewej strony cały wyobraża zwoje, z prawej przecięty ukazuje wnętrze.

Rys. 7. Mózg szympansa (a) i człowieka (b), widziany z wierzchu: półkule ze strony fewei — cafe, z prawej — w przecięciu.

Dla porównania ich budowy, oba mózgi narysowane w jednakiej uaełkoact; aiie rzeczywiście mózg szympansa jest znacznie mniejszy niż ludzki. Jedna Z watoyck różnic pomiędzy człowiekiem a małpami doń podobnemu iantiopoidamd spoczywa