16233 IMGB66 (2)

f 6

Odmienna koncepcja odbioru zawarta jest w eseju "Po«taci# peychopaiycene na scenie*⁴ z 1906 roku. Freud stawia pytanie, w jaki sposób rozumienie przez wldownie materiału poddanego represji oddziaływuJe na jej reakcje. Widz teatralny, znajdujący sit w sytuacji bliskiej sytuacji dziecka pragnącego gry i zabawy, chce posiąść świat, stanąć "w świetle reflektorów", pragnie być bohaterem. Jest Jednak obarczony dużą porcją samowi edzy:

“wie dobrze, te Jego czynny udział w bohaterstwie nie byłby możliwy bez bólu. cierpienia i ciężkich obaw. które prawie niweczą rozkosz* wie także, że ma tylko jedno życie, i niewykluczone. że w Jednej z takich walk zostałby pokonany przez przeciwności. Stąd Jego rozkosz ma swe źródło w iluzji. to Jest w złagodzeniu cierpienia płynącym z pewności, że. po pierwsze, to ktoś inny tam na scenie działa i cierpi. a po drugie, jest to Jednak tylko gra. z której nie może wyniknąć żadna szkoda dla osobistego bezpieczeństwa wi-

Tak więc, na przykład, tematem dramatu powinny być wszelkiego rodzaju cierpienia: poprzez nie dramat obiecuje widzowi przyjemność - nie mogą to być jednak cierpienia fizyczne, wszak człowiek chory cieleśnie nie może być bohaterem, z którym skłonni bylibyśmy się utożsamić. Widz świadomy musi ulec przemianie w obliczu dramatu współczesnego o charakterze psy-chopatol ogi cznym:

^N(..,) kiedy konflikt, w którym uczestniczymy i z którego czerpać mamy przyjemność, przestaje być konfliktem między dwoma w równym stopniu świadomymi impulsami i przekształca się w konflikt między dwoma źródłami cierpienia:    jednym

świadomym, a drugim - wypartym. Tu także rozkosz jest możliwa - ale pod warunkiem, że widz również będzie neuroty-

O ile w eseju "Pisarz a fantazjowanie” Freud wyznaczył czytelnikowi rolę służebną wobec wytworów artysty, to w tym drugim przesuwa punkt ciężkości: sugeruje, że realizowane powinny być pragnienia odbiorcy, a nie autora. Strategia dramatu starożytnego Cwidz chce być bohaterem, nie zgadzając się jednak

na reaine/sceniczne ci«rpl«niO prr«chodxi ^w strateg*^ ^wi neurotyka. odnajdującego w psychopatycznych postaciach ^s'^ł* wł asne problemy. Nie chodzi jednak o prezentacja "cudzej i 9° towej nerwicy", wówczas potrzebny jest jedynie lekarz. ^Ł ^rl<tz odrzuca utożsamienie z taka postacią. Freud prowadzi v# strona rururoey ograniczone . neurozy niepełnej, jaka jest — v rólnye zakresie — udziałem każdego z nas. Wzorem takiego typu dramatu staje się "Hamlet":    Jego bohater nie jest psychopatyczny. lecz

staje się nim w trakcie rozwoju, a ponadto "wyparty impuls należy do impulsów, których wyparcie jest niezbędne dla naszego osobistego rozwoju"!

Twórca, dbający o kontakt z odbiorcą, powinien wyraźnie dostrzegać granice zastosowania postaci neurotycznych na scenie — należy wówczas. wedle sądu Freuda, dostosować się do neurotycznej chwiejności publiczności, czyli prćbować ukazać neurotyka, którego każdy odnajduje w sobie.

Freud wymaga Jednak* a.by dobrze skonstruowana postać neurotyczna była wyposażona w trzecią cechę. kt.brą można by określić Jako odwrócenie uwa^ri:

"C. • •) la forma sztuki wymaga, jak się wydaje, aby prący do świadomości impuls, choćby lal wy do nie budzącego wątpliwości rozpoznani a, został nazwany mianem lak mało wyrażanym, że proces dokonujący się w odbiorcy może spełnić się bez zwracania jego uwagi i odbiorca zostanie porwany przez uczucia, nie zdając sobie sprawy, co się siało**.

W psychopatologicznym dramacie Cco znaczy:    w dramacie

współczesnym) widz odczuwa więc opór wobec postaci neurotyków C był oby tutaj otwarte pole dla problematyki masochistycznej satysfakcji . sformułowanej w późniejszej pracy "Poaa zasadą przyjemność i **D. W związku z tym istnieje potrzeba zastosowania rozmaitych strategii* by stworzyć widza* który pragnie być postacią na scenie w sposób wymykający się świadomości. leg który bierze pod uwagę zadowolenie płynące z nieświadomości Pi er wszą strategią Jest iluzja* drugą "odwrócenie uwagi obydwie stosują się razem do wszystkich dramatów. Punkt wyJ ci owy eseju o postaciach psychopatycznych współbrzmi z wyr ad nym w rozprawie "Pisarz, a fanta&jowonie'* poglądem o istnie u widza świadomej woli zamieszkania iluzji stworzonej pfl