17633 IMG158 (3)

wyrastanie z ziemi (Z^VJ), przy czym mogą ukazać się zarówno magiczne krzaki (160, 101), jak i gałązki, pies, koń czy karzeł.

7.    Środek zostaje wypity albo zjedzony (Z⁷). Ściśle mówiąc, nie jest to forma przekazywania, jednakże umownie może być koordynowana przez przytoczony przypadek. Trzy napoje dają niezwykłą siłę (125); zjedzenie ptasich wnętrzności nadaje bohaterom różne właściwości magiczne (195).

8.    Srodekzostaje porwany (Z⁸). Bohater kradnie babie-jadze konia (159) lub spierającym się przedmioty kłótni (197). Zastosowanie środków magicznych wobec postaci, która je wymieniła i odebranie przekazanych przedmiotów można również uważać za szczególną formę kradzieży.

9.    Różne postacie same stają do dyspozycjibohatera (Z⁸). Zwierzę może np. ofiarować bohaterowi swoje młode albo zaproponować mu swoje usługi. Jest to jak gdyby ofiarowanie samego siebie. Porównajmy następujące sytuacje: konia nie zawsze przekazuje się bezpośrednio albo w krzesiwie. Niekiedy donator podaje tylko formułę zaklęcia, za pomocą której można konia wywołać. W ostatnim wypadku Iwan właściwie niczego nie otrzymuje w darze. Uzyskuje jedynie prawo do pomocnika. Z tą samą sytuacją mamy do czynienia, kiedy proszący daje Iwanowi prawo do dysponowania sobą. Szczupak powierza Iwanowi formułę, za pomocą której można go wywo-

łać („Powiedz tylko: «z woli szczupaka...»”) Jeśli wreszcie pomija się również formułę, a zwierzę po prostu obiecuje, że „pewnego razu ci się przydam”, mamy jednak do czynienia z sytuacją, w której bohater otrzymuje do dyspozycji środek magiczny w postaci zwierzęcia. Następnie staje się ono pomocnikiem Iwana (symbol z¹). Nieraz zdarza się, że różne istoty magiczne, bez żadnego przygotowania, zjawiają się nagle, spotykają na drodze, ofiarowują swoją pomoc i zostają pomocnikami (Z⁶9). Najczęściej są to bohaterowie o niezwykłych atrybutach albo postacie obdarzone różnymi właściwościami magicznymi (Objadajło, Opiwajło, Mróz Trzaskający).

Zanim przystąpimy do dalszej rejestracji funkcji, warto odpowiedzieć na pytanie: w jakim połączeniu spotykamy odmiany elementów JX (przygotowanie, przekazanie) i Z (przekazanie) ®? Należałoby stwierdzić, że przy negatywnej reakcji bohatera występuje tylko Z_neg — przekazywanie nie następuje — albo Z_conf_r — niefortunny bohater zostaje okrutnie ukarany. Natomiast przy pozytywnej reakcji występują połączenia przedstawione na rys. 1.

Ze schematu wynika, że występują najrozmaitsze kombinacje połączeń i że, ogólnie rzecz biorąc, można odnotować wymienialność — w szerokim zakresie — jednych odmian przez drugie. Jeśli jednak uważniej przypatrzymy

95

1

Problem związków zachodzących między odmianami funkcji szerzej omówiono w rozdziale ostatnim.