17736 shils
5

38

ci czasem próbują skłonić łumpenproletariat do politycznych działań leżących w ich interesie. Tworzą oni roszczeniową, dążącą do emancypacji koalicję z osobami o afrykańskim pochodzeniu, radykalnymi feministkami, rozgoryczonymi homoseksualistami, uważającymi siebie za prześladowanych i pozbawionych praw. grupami etnicznymi imigrantów z krajów, które poprzednio były koloniami oskarżanego teraz państwa.

Mniej twardogłowa część społeczeństwa obywatelskiego reaguje na ich roszczenia w sposób pojednawczy, a nawet pokutniczy, co przekonuje ich o słuszności takiej taktyki. W znaczących masowych partiach liberalnych w Stanach Zjednoczonych. Wielkiej Brytanii i Republice Federalnej Niemiec tworzą oni grupę, z którą trzeba się liczyć. W chwili obecnej ci wywodzący się z klas średnich rzecznicy lumpenproletariatu należą w społeczeństwach liberalnodemo-kratycznych do najbardziej znanych zwolenników nieobywatelskości - świadomego kwestionowania postawy obywatelskiej.

W"’"    ............y- - ■ '/    \

Sprawy ducha.' Wiedza./i społeczeństwo obywatelskie

/

/

Społeczeńst\vCrc5bywatelskie jest w znaczącym stopniu konstytuowane przez wiedzę. Po to, by istniało społeczeństwo obywatelskie, jego członkowie muszą uprzytamniać sobie jego istnienie, choć nie jest to oczywiście warunek jedyny. Tej wiedz) o istnieniu społeczeństwa nie można zyskać dzięki bezpośredniemu doświadczeniu. Jego członek musi jednak dysponować pewną wiedzą - choćby nieprecyzyjną i fragmentaryczną - że obejmuje ono większe lub mniejsze terytorium i że żyją na nim jego ziomkowie, których jednak może znać tylko w sposób anonimowy i mglisty: stanowią oni dla niego raczej zbiór kategorii niż indywidualnych twarzy.

Jeden z pierwszych warunków społeczeństwa obywatelskiego stanowi podzielana wiedza o jego istnieniu, wykraczająca poza granice bezpośredniego doświadczenia. To właśnie mam na myśli, mówiąc o zbiorowej świadomości - jest to podzielana wiedza o istnieniu społeczeństwa. Czyż bez tej wiedzy, podzielanej przez wielu, możliwe byłoby działanie zmierzające do uchronienia społeczeństwa przed destrukcyjnymi wpływami ekstremistów, przed miażdżeniem niewielkich mniejszości przez większość lub inne mniejszości, lekceważeniem

słabszych przez silniejszych? Czyż bez tej wiedzy możliwe byłyby przedsięwzięcia wspierające centrum, a tym samym społeczeństwo jako całość?

Nie jest to wiedza naukowa, lecz nauka może ją współkształtować. Dyscypliną, która daje jednostkom wiedzę o terytorium ich społeczeństwa, jest geografia i jej swoista gałąź - kartografia. Wiele wiedzy o społeczeństwie dostarcza historia, choc wedle wysokich akademickich standardów wiadomości te mogą być nieprecyzyjne i niedoskonałe.

/““Dlatego nie dziwi wcale ścisły czasowy związek między ruchem •' zdążającym do tworzenia społeczeństwa obywatelskiego i upowszechnieniem oświaty, /wykraczającym, dla jednych, poza języki klasyczne i matematykę, a^-' dla innych mniejszości poza ćwiczenia w pracach ręcznych, podstawowych działaniach arytmetycznych i czytaniu, podczas gdy większość dzieci w ogóle nie chodziła do szkoły. Gdy dzieci zaczęto uczyć historii — historii ich własnego społeczeństwa: jego bohaterów, władców i wojen - i geografii, proces tworzenia społeczeństwa obywatelskiego zyskał jedną ze swych podwalin.

W jaki sposób intelektualiści przyczynili się do tworzenia społeczeństwa obywatelskiego? Wkładem pisarz}' były ich książki, które złożyły się na swoisty dla danego narodu zestaw wielkich dziel literackich - źródło wiedzy o narodzie i przedmiot powszechnej narodowej dumy. Dzieła te rozbudził}' świadomość więzi narodowych i narodowego języka, w którym został}' napisane. Jednak wszystkie te dokonania nie tworzą w sposób bezpośredni społeczeństwa obywatelskiego. lecz stanowią istotne element} jednej z jego zasadniczych przesłanek, a mianowicie świadomości narodowej.

Co jeszcze uczynili intelektualiści dla tworzenia i funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego? Jako nauczyciele i uczeni, których wiedza przekazywana jest młodzieży, wykładali prawo i historię prawodawstwa ich społeczeństw, kształcili wyższych urzędników społeczeństwa narodowego, orędowali na rzecz reform, które doprowadziłyby do powstania skutecznej i uczciwej administracji państwowej, zniosłyby przywileje w procesie rekrutacji i stłumiły ambicje do indywidualnego wzbogacenia sie w praktyce. Jako dziennikarze zbierali informacje o tym. co dzieje się w społeczeństwie, i przedstawiali te wydarzenia jego członkom. Wszystkie te działania (świadomie lub nie) przyczyniły się do upowszechnienia wiedzy.