17884 PICT5857

4. fechniki obserwacji standaryzowanej

W obrębie każdego niemal scharakteryzowanego wcześniej rodzaju obserwacji można wymienić kilka określonych technik obserwacyjnych. Na przykład obserwacja standaryzowana obejmuje swym zasięgiem ni.in. technikę obserwacji skategoryzowanej i technikę obserwacji próbek czasowych. Przy czym każda z tego rodzaju technik jest bliżej skonkretyzowanym sposobem gromadzenia danych obserwacyjnych.

Technika obserwacji skategoryzowanej

Technika obserwacji skategoryzowanej poza dokładnie sprecyzowanym celem badawczym (lub kilkoma celami badawczymi) uwzględnia różne kryteria zachowania się osób obserwowanych. Jest to technika wysoko ceniona w badaniach pedagogicznych. Zapewnia dokładność spostrzeżeń i redukuje do minimum czas obserwacji. Jest wydajna i ekonomiczna. Pozwala uzyskać materiał nadający się do ilościowego opracowania, co jest możliwe dzięki bliższemu skonkretyzowaniu swego przedmiotu badań, szczególnie zaś związanych z nimi reakcji osób badanych. Na przykład jeśli zamierzamy za pomocą obserwacji skategoryzowanej zaobserwować przejawy zachowania prospołecznego uczniów, to nie sposób zadowolić się samym tylko zdefiniowaniem „zachowania prospołecznego'*. Wprawdzie pozwala on także zgromadzić bogaty materiał obserwacyjny, ale nic zawsze nadający się do opisu i analizy ilościowej. Służy on głównie jakościowemu jego opracowaniu. Natomiast technika obserwacji skategoryzowanej ma na celu przede wszystkim opis i analizę ilościową zgromadzonego za jej pomocą materiału obserwacyjnego. Jest to możliwe dzięki przygotowaniu specjalnego zestawu (listy) poszczególnych kategorii zachowania się osób badanych, istotnych z punktu widzenia interesującego badacza problemu. Tworzenie takiego zestawu, zwanego schcdułą obserwacyjną, może mieć np. w przypadku obserwacji przejawów zachowania się prospołecznego uczniów następujący przebieg:

I. Zgromadzenie sporządzonych przez uczniów zwięzłych charakterystyk zachowania prospołecznego swych kolegów (koleżanek) z klasy. W tym celu można by poprosić ich o pisemne lub ustne wypowiedzi na pytania: „Jak postępuje dobry kolega w klasie?” i „Jak postępuje zły kolega w klasie?”. Odpowiadają na ogól uczniowie, których nic zamierzamy obserwować. Mogą to być uczniowie z innej szkoły, lecz z klas równoległych z tymi. które poddamy później systematycznej obserwacji.

2.    Analiza i selekcja zgromadzonych poprzednio charakterystyk uczniów „dobrych", czyli o nastawieniu prospołecznym i „złych", tj. będących przeciwieństwem tamtych, w wyniku której odrzucamy charakterystyki nietypowe, rzadko powtarzające się lub charakterystyczne wyłącznie dla uczniów danej klasy lub szkoły. Typowe wypowiedzi uczniów, odpowiednio skrócone i wystylizowane załączamy do tworzonego przez nas zestawu kategorii zachowania prospołecznego (czyli schcduły obserwacyjnej).

3.    Zastosowanie wypracowanego zestawu kategorii celem wypróbowania jego funkcjonalności jako metody badawczej. Umożliwia to dokonywanie dalszych ewentualnych poprawek w danym zestawie kategorii poprzez porównanie jego wyników z. wynikami innych metod badań. np. ankiet lub obserwacji w jej tradycyjnym rozumieniu.

Oto niektóre fragmenty tak opracowanego zestawu kategorii, dotyczącego zachowania prospołecznego uczniów:

Podpowiada źle, aby inni dostali jeszcze gorsze stopnic;

—    Pożycza innym swoje przybory.

—    Dzieli się z. innymi śniadaniem;

—    Odmawia pożyczenia swoich przyborów;

—    Pomaga innym w pracy szkolnej (H. Muszyński, 1964, s. 30)

Taki lub podobny zestaw kategorii zachowania się: 1) wytycza ściśle określony kierunek obserwacji, ułatwiając obserwatorowi koncentrowanie się na właściwym przedmiocie jego zainteresowań, 2) umożliwia np. rejestrowanie za jego pomocą tego, ile razy i z jakim nasileniem obserwowany uczeń przejawił określone zachowanie się w czasie obserwacji. Niekiedy zaś wymaga od obserwatora jedynie zaznaczenia, czy dane zachowanie wystąpiło podczas obserwacji lub czy się nic pojawiło.

Poprawnie skonstruowana schcduła obserwacyjna musi spełniać także szereg innych warunków. Konstruując ją, należy zadbać, aby zawarte w niej kategorie: były formułowane w sposób jasny i jednoznacznie rozumiany przez wszystkich,

wyrażały cechy konstytutywne obserwowanego zachowania, nie były zbyt liczne,

były rzeczywiście obserwowalnc w szerokim znaczeniu tego słowa,

—    nie zawierały więcej niż jeden tylko aspekt zachowania się osób objętych obserwacją.

Warunki takie mogą być spełnione tylko wówczas, gdy we wstępnej fazie konstruowania schcduły obserwacyjnej nagromadzimy możliwie dużą ilość przc-

61