PICT5852

N.i ogół obserwacja nieślanda ryzowana i standaryzowana uzupełniają się wzajemnie. Nierzadko jedna bez drugiej nic może się obejść. Obserwacja standaryzowana znajduje dla siebie istotny punkt wyjścia w obserwacji nieśtandary-zowanej, a ta ostatnia dokonuje znacznego uściślenia swych wyników za pomocą obserwacji odpowiednio ustrukturalizowanęj. Bywa niejednokrotnie i tak, że zachodzące między nimi różnice są różnicami raczej stopnia niż gatunku (por. S. Lamnek, 1993. s. 250).

Obserwacja jawna i ukryta

Stosowanymi w badaniach pedagogicznych rodzajami obserwacji, wyodrębnionymi ze względu na stopień jej jawności (otwartości), są również obserwacja jawna i ukryta. W obserwacji jawnej obserwator występuje oficjalnie jako badacz. To znaczy, osoby badane wiedzą, że są przez niego obserwowane. W sytuacji takiej zapoznaje się ich zwykle z celem, jakiemu badania mają służyć, oraz podejmuje się próbę ich uzasadnienia i prosi o wyrażenie na nic swej zgody. Nic zawsze jednak można ujawnić osobom obserwowanym cel badań we wszystkich jego szczegółach. Mogłoby to bowiem - - jak twierdzą niektórzy - upozorować czy wręcz zafałszować zachowania osób obserwowanych (S. Lamnek, 1993, s. 251).

W obserwacji ukrytej natomiast zataja się przed osobami badanymi, że są przedmiotem obserwacji. Dokonuje się jej w laki sposób, by nawet nic mogły one domyślać się. iż mogą być obserwowane. Ma to tę zaletę, że - w porównaniu z obscrwacjąjawną — nic zachodzi tu niebezpieczeństwo ewentualnej i podstępnej modyfikacji zachowań osób obserwowanych (S. Lamnek. 1993, s. 251). Obserwacja ukryta nic budzi też na ogół zastrzeżeń natury moralnej, o ile oczywiście przyświecający jej cci i sposób wykorzystania związanych z nią wyników nic są sprzeczne z zasadami moralnymi. Etyczny jej wymiar zależy głównie od tego, czy świadomie wprowadza się w błąd osoby badane, podobnie zresztą jak w przypadku innych metod badań pedagogicznych.

Na ogół jednak /.etycznego punktu widzenia bardziej zalecana jest obserwacja jawna niż ukryta. Niektórzy podkreślają, że w ten sposób można więcej zyskać niż stracić. Przede wszystkim zwracają uwagę na wzrost wiarygodności obserwatora u osób obserwowanych dzięki ujawnieniu przez niego swych celów badawczych i sposobu ich wykorzystania (S. Lamnek, 1993, s. 293). Ponadto obserwacja ukryta nic zawsze jest możliwa z przyczyn technicznych. Dzieje się tak podczas wykorzystywania różnych technicznych środków rejestrowania danych obserwacyjnych łub dokonywania zapisu tego rodzaju danych osobiście przez obserwatora w obecności osób obserwowanych. Powstałe u nich w sytuacji takiej zakłopotanie z czasem jednak zupełnie zanika (por. S. Lamnek, 1993, s. 292 i n.).

Niemałą rolą w badaniach pedagogicznych odgrywają także inne rodzaje obserwacji. Jedna z nich, wyróżniona na podstawie kryterium czasu, to obserwacja ciągła dokonywana bez przerwy przez pewien czas i obserwacja nieciągła w ustalonym uprzednio terminie, np. co wtorek i piątek w godzinach popołudniowych albo w równych odstąpach czasu. tj. co 5 10 minut podczas łckcji itp. Innymi jeszcze rodzajami obserwacji, których podstawą wyodrębnienia jest liczba obserwowanych osób, jest obserwacja jednostkowa obejmująca swym zasiągiem jedną osobą lub co najwyżej kilka osób oraz obserwacja grupowa odnosząca sią np. do poszczególnych zespołów uczniowskich lub całej klasy szkolnej czy jakiejś grupy wychowawczej. Ponadto z uwagi na zakres treściowy obserwacji dzieli sią ją na obserwacją całościową i częściową (wycinkową). Obserwacja całościowa ma za zadanie ukazać interesujący badacza problem możliwie szeroko. Obserwacja zaś częściowa dotyczy zaledwie niektórych aspektów rozwiązywanego za jej pomocą problemu badawczego. Mówi sią też ze wzglądu na warunki obserwacji --o obserwacji w warunkach naturalnych i sztucznych (laboratoryjnych). W badaniach pedagogicznych preferuje sią wyraźnie obserwacją w warunkach naturalnych. Tą drugą uważa się raczej za zbyteczną i pożądaną zwłaszcza ze wzglądów moralnych.

2. Warunki i zalety poprawnej obserwacji

Obserwacja bez wzglądu na jej rodzaj jest wartościowa poznawczo tylko wtedy, gdy spełnia stawiane jej wymagania metodologiczne (por. J. Gabriel. 1968; Z. Skórny, 1968; W.P. Zaczyński, 1995). Wymagania te zredukować można do kilku podstawowych warunków, jakie obserwacja dopełnić powinna, by móc być uznana za metodę w pełni naukową. Są nimi; celowość, planowość, selektywność, dokładność i obiektywność obserwacji. Wymienione warunki są jednocześnie bliższą jej charakterystyką. Wskazują na to, że poprawna metodologicznie obserwacja jest obserwacją celową, planową, selektywną, dokładną i obiektywną.

Celowość i planowość obserwacji

Pierwszorzędnym warunkiem poprawnej obserwacji jest jej celowość. To znaczy, iż obserwator uświadamia sobie jasno cel, jaki pragnie się zrealizować w wyniku przeprowadzanej przez niego obserwacji. Świadomość taka ukierunkowuje go odpowiednio na to, co powinno być jej przedmiotem (S.L Rubinsz-tejn, 1962, s. 51). Obserwacja bez dokładnego sprecyzowania tego, eo zamierza

51