Magazyn65101

747

LUDNOŚĆ

cze tych plemion w obrębie każdego z wymienionych obszarów możnaby nazwać wędrówkami zwykłemi, przejście ich z jednego obszaru na drugi — wędrówkami w ściślejszym sensie. Naturalnie rozgraniczenie tych zjawisk jest bardzo trudne.

Z innego znów punktu widzenia powstają trudności przy określeniu miejsca pobytu: nie można naturalnie interpretować tego pojęcia w sensie zbyt rygorystycznym jako punktu matematycznego, w którym się dana osoba znajduje, ale każde inne określenie prowadzi do sprzeczności i niekonsekwencji. Jeżeli np. określimy miejsce pobytu jako miejscowość lub gminę w sensie administracyjnym, to na skutek bardzo różnych rozmiarów miejscowości w jednym wypadku będziemy zmuszeni uważać za wędrówkę przejście z jednej wioski do sąsiedniej, oddalonej o kilkaset metrów, w innym zaś — nie zaliczymy do wędrówek parogodzinnej podróży koleją z jednego krańca wielkiego miasta na drugi. Przyjmując jako podstawę kryterjum odległości, t. zn. zaliczając do wędrówek tylko zmiany miejsca pobytu przekraczające pewną określoną odległość, napotkamy znów na trudności przy badaniu tak ważnego zjawiska jak t. zw. mały ruch graniczny, w którym codzienne wędrówki z miejsca zamieszkania do miejsca pracy mogą się odbywać na bardzo małych przestrzeniach, nie tracąc nic ze swego znaczenia społecznego i gospodarczego.

W dalszym ciągu napotkamy jeszcze niejednokrotnie podobne trudności metodyczne. Przytoczona na początku definicja jest więc daleka od doskonałości; wątpić jednak należy, czy w dzisiejszym stanie rzeczy możliwe jest skonstruowanie definicji wędrówek wystarczająco szerokiej i wolnej od wszelkiego rodzaju niejasności. Utrzymamy więc tę definicję jako definicję tutaj obowiązującą, wprowadzając w miarę potrzeby niezbędne poprawki i uzupełnienia.

Wędrówki nie są bynajmniej zjawiskiem, spotykanem wyłącznie wśród ludzi: wiadomo, że odgrywają one ogromną rolę w życiu wielu gatunków zwierzęcych. W rozwoju i życiu społeczeństw ludzkich miały i mają one niezmiernie doniosłe znaczenie. Historja ludzkości jest w dużej mierze historją wędrówek rozmaitego rodzaju; w kształtowaniu się świata współczesnego, w jego gospodarce i funkcjonowaniu ustroju społecznego wędrówki stanowią jeden z najważniejszych czynników.

Zarówno przyczyny, jak i charakter i skutki wędrówek są bardzo skomplikowane; istnieje też wiele możliwych punktów widzenia na to zjawisko. Można rozpatrywać wędrówki z punktu widzenia demograficznego, gospodarczego, społecznego, politycznego, socjologicznego, etnograficznego i wielu innych. W artykule niniejszym ograniczamy się do rozpatrzenia wędrówek jako zjawiska demograficznego, uwzględniając inne aspekty zjawiska tylko w miarę koniecznej potrzeby.

2. Rodzaje wędrówek, a) Uwagi ogólne. Rozmaitym rodzajom wędrówek odpowiadają jeszcze liczniejsze możliwości klasyfikacyjne: z każdego niemal punktu widzenia istnieje wiele ważnych i istotnych cech wędrówek, które mogą służyć jako podstawa do podziału wędrówek na różne typy. Bardziej szczegółowe badanie prowadzi z reguły do konieczności uwzględnienia kilku różnych podstaw klasyfikacyjnych, tylko w ten sposób bowiem można wyodrębnić dostatecznie jednolite i dobrze określone typy wędrówek. Budowa jednolitego i jednocześnie wyczerpującego schematu klasyfikacyjnego jest przez to bardzo utrudniona. Nie będziemy też usiłowali w tern miejscu budowy takiego schematu, lecz poprzestaniemy na podaniu najważniejszych podstaw klasyfikacyjnych i na wyróżnieniu najbardziej charakterystycznych typów wędrówek.

b) Podział teryłorjalny wędrówek. Z punktu widzenia historji ludności jedną z najważniejszych podstaw klasyfikacyjnych jest kierunek wędrówek. Możemy więc klasyfikować wędrówki ze względu na tery tor jum, do którego są skierowane (immigracja), jak ze względu na miejsce przeznaczenia, albo też — ze względu na miejsce pochodzenia (emigracja). W obu wypadkach kierunek może być określony geograficznie (immigracja do jakiegoś kraju lub jego części), albo też inaczej, jak np. immigracja ludności wiejskiej do miast. W związku z po-wyższem możliwy jest inny jeszcze podział wędrówek, również bardzo istotny, związany z podziałem geograficznym i politycznym świata. Rozróżniamy mianowicie z jednej strony wędrówki kontynentalne od zamorskich, z drugiej zaś — wędrówki zagraniczne od wewnętrznych; te ostatnie mogą być dalej dzielone w zależności od podziału administracyjnego, więc np. wędrówki pomiędzy województwami, powiatami, gminami i t. p.

48'