Magazyn63001

726

LUDNOŚĆ

dzie tych niepełnych danych można określić jak następuje rozwój stosunków demograficznych Polski przed końcem wieku XIX. Rodność w tym okresie czasu jeszcze nie zmniejszała się lub, jak na zachodzie Polski, zmniejszała się tylko nieznacznie. Umieralność natomiast wykazuje już bardzo wyraźny, w niektórych dzielnicach Polski duży spadek. Wynikiem tego rozwoju rodności i umieralności jest zwiększenie się współczynników przyrostu naturalnego, które pod koniec wieku XIX osiągają poziom znacznie wyższy, aniżeli w poprzednich dziesięcioleciach.

Po r. 1895 bezwzględne liczby urodzeń na ziemiach dzisiejszych Polski jeszcze rosną aż do początku wieku XX, osiągając maximum w r. 1902: ok. 1 160 tysięcy. Poczynając od tego roku liczby urodzeń utrzymują się na stałym poziomie lub nawet nieco spadają, mimo, że ludność kraju szybko wzrasta. W okresie wielkiej wojny liczby urodzeń z natury rzeczy gwałtownie spadają, osiągając w r. 1917 poziom niższy w przybliżeniu o 40—50% od liczb r. 1913. Po wojnie liczby znowu rosną, jednakże maximum, które przypada na lata 1923 do ^I9²5> j^est zgórą o 100 tysięcy niższe od przeciętnego poziomu ostatnich lat przed wybuchem wojny. Po pewnej zniżce w la tach 1926—1929 liczba urodzeń w r. 1930 osiąga ponownie poziom taki jak w latach 1923—1925, poczem następuje szybki spadek aż do r. 1933 (o 15% mniej urodzeń, aniżeli w r. 1930). Następne lata wykazują pewną stabilizację, ponowny spadek ujawnia się dopiero w r. 1937 Rozwój w poszczególnych częściach Polski kształtuje się w sposób bardzo podobny.

Liczby zgonów w okresie od r. 1895 aż do chwili wybuchu wielkiej wojny wykazują dość duże wahania, lecz naogół utrzymują się na niezmienionym poziomie. Okres wojny i pierwsze lata powojenne dają gwałtowną zwyżkę liczb zgonów, ale już poczynając od r. 1921 liczby zgonów stale są znacznie niższe od poziomu przedwojennego. Dalsza tendencja spadkowa trwa aż do r. 1933, w którym liczba zgonów osiąga minimum.

Odpowiednio do rozwoju liczb urodzeń i zgonów przyrost naturalny nie zmniejsza się aż do r. 1930; w niektórych okresach po wojnie jest nawet wyższy, aniżeli w latach przedwojennych. Po r. 1930 następuje wyraźny spadek przyrostu naturalnego. Aż do r. 1933 roczna nadwyżka urodzeń prawie zawsze przekracza 450 tysięcy, niekiedy (lata 1923, 1925, 1930) znacznie przekracza 500 tysięcy. W latach 1933—1936 ta nadwyżka utrzymuje się pomiędzy 400 a 450 tysiącami, w r. 1937 wynosi tylko 374 tysiące.

Ludność Polski w rozpatrywanym okresie szybko wzrasta. Na początku r. 1895 było około 24 miljonów mieszkańców, na początku r. 1938 około 34,5 miljona, t. j. blisko o 45% więcej. Załamanie występuje tylko w okresie wojennym — w latach 1914—1918 Polska straciła około 4 miljonów mieszkańców i dopiero w ciągu r. 1927 liczba ludności osiągnęła poziom z r. 1914. Ponieważ liczby bezwzględne ruchu naturalnego ludności trwają w tym czasie początkowo na poziomie niezmiennym, później spadają, a ludność rośnie, więc spółczynniki obliczone w stosunku do ludności muszą wykazać spadek, początkowo powolny, później szybszy. Istotnie, w latach 1895—1902 przypadało na 1 000 mieszkańców 43,6 urodzeń, 25,4 zgonów i 18,2 przyrostu naturalnego w r. 1937 już tylko 24,9°/oo urodzeń, i4,o°/₀₀ zgonów i 10,9%,, przyrostu naturalnego.

Tablica 25 podaje liczby bezwzględne i współczynniki w podziale terytorjalnym, odpowiadającym dzisiejszym grupom województw. Nie uwzględniono w tablicy lat 1912—1918, w których brak ścisłych liczb dla większej części Polski, oraz lat 1919 do 1922, jako jeszcze nienormalnych po wstrzą-śnieniach wojennych.

TABL. 25. RUCH NATURALNY LUDNOŚCI W POLSCE W LATACH 1896—1937

Lata	Polska	Województwa
		Cen tralne	Wscho dnie	Zacho dnie	Połu dnio we
Urodzenia w tysiącach
1896/02	I 109	440	199	152	318
1903/05	I 127	461	197	152	317
1906/11	I 129	401	199	151	318
1923/25	I 017	4i5	189	136	277
1926/30	991	411	191	126	263
1931/32	95°	386	183	123	258
1933/34	875	355	166	117	237
I935/3&	885	3«6	169	118	232
1937	856	353	l6l	115	227