18170 Obraz5 (11)

338 O poezji naiwnej i sentymentalnej

kultury, a nic nie mają do powiedzenia naturze prostej.¹ Czyj duch nie jest już zaprawiony w wychodzeniu poza rzeczywistość do królestwa idej, dla tego najbogatsza treść będzie pustym pozorem, a najwyższe natchnienie poetyckie — egzaltacją. Nikomu rozsądnemu nie przyjdzie na myśl zestawiać któregoś z nowych poetów z Homerem w tym, w czym Homer jest wielki; toteż śmieszne jest, gdy się słyszy, jak Miltona czy Klopstocka zaszczyca się mianem nowego Homera. Ale też żaden poeta starożytny, a już najmniej Homer, nie wytrzyma porównania z poetą nowoczesnym w tym, Co tego drugiego charakteryzuje w sposób wyróżniający. Tamten, bo i tak można by to wyrazić, jest wielki sztuką ograniczenia, ten — sztuką nieskończoności.

I właśnie to, że siła artysty starożytnego (to samo bowiem, co powiedzieliśmy tutaj o poecie, z modyfikacjami, które rozumieją się same przez się, można rozszerzyć na artystę w ogóle) polega na ograniczeniu, tłumaczy wielką przewagę plastyki starożytnej nad nowożytną i w ogólności niewspółmierny stosunek wartości estetycznej, jaki zachodzi między poezją i pla-

styką w naszych czasach i w starożytności. Dzieło przeznaczone dla oka osiąga doskonałość tylko przez ograniczenie; dzieło przemawiające do wyobraźni może ją osiągnąć także przez bezgraniczność. Toteż w sztukach plastycznych artyście nowożytnemu niewiele pomaga jego przewaga pod względem idej; tutaj jest on zmuszony obraz swojej wyobraźni najdokładniej określić w przestrzeni i w konsekwencji zmierzyć się z artystą starożytnym pod względem tej właściwości, w której tamten niezaprzeczenie nad nim góruje. W dziełach poetyckich jest inaczej, a jeżeli i w tej dziedzinie dawni poeci górują prostotą form i tym, co daje się przedstawić zmysłowo i jest cielesne, to poeta nowszy może ich przewyższać bogactwem materiału, tym, co nie da się przedstawić ani wypowiedzieć, krótko mówiąc tym, co w dziełach sztuki nazywamy duchem.

Ponieważ poeta naiwny kieruje się tylko prostą na- | turą i wyczuciem i ogranicza się do naśladowania rze- >. czywistości, przeto do swojego przedmiotu może on-mieć tylko jeden stosunek i pod tym względem nie ma wyboru co do sposobu jego potraktowania. Rozmaitość wrażeń, jakie wywołuje poezja naiwna, polega (przy założeniu, że abstrahuje się od wszystkiego, co należy tu do treści, i wrażenie rozpatruje się jedynie jako efekt samej tylko metody poetyckiej), polega, powiadam, tylko na różnicy stopnia jednego i tego samego sposobu odczuwania, i nawet rozmaitość form se» wnętrznych nie może zmienić jakości owego wrażenia estetycznego. Czy forma będzie liryczna czy epicka, dramatyczna czy narracyjna, możemy wprawdzie wzruszać się raniej lub bardziej, nigdy jednak (jeśli abstrahujemy od treści) w inny sposób. Nasze uczucie jest wciąż takie samo, całkowicie z jednego elementu, tak

1

Molier jako poeta naiwny mógł od biedy uzależniać od orzeczenia swoje] subretki, co w jego komediach ma zostać, a co odpaść; i należałoby sobie może nawet życzyć, żeby mistrzowie francuskiego kotuma od czasu do czasu robili taką próbę ze swoimi tragediami. Nie radziłbym jednak poddawać takim kryteriom ód Klopstocka lub najpiękniejszych ustępów Mes jady, Raju utraconego, Natana mędrca i wielu innych utworów. Ale co mówię? Wszakże kryterium takie jest faktycznie stosowano i Molierowska subretka wymownie i obficie rezonu je na temat poezji, sztuki itp. w naszych Bibliotekach Krytycznych, Rocznikach Filozoficznych i Literackich i opisach podróży — tyle tylko, że odpowiednio do gleby niemieckiej 1 Jak przystało w izbie czeladnej niemieckiej literatury, czyni to samo jeszcze bardziej niesmacznie niż na gruncie francuskim.