57569 Obraz!1 (11)

390

O poezji naiwnej i sentymentalne\

katurą. Ponieważ jednak bardzo łatwo jest znaleźć wśród własnych znajomych jakąś postać śmieszną, I chociażby tylko jakiegoś grubasa, i niezdarnym pió- I rem narysować na papierze jego karykaturę, przeto I nawet zaprzysiężeni wrogowie poezji odczuwają nie- I kiedy chętkę, by popartaczyć w tym zawodzie i efektami zabawić grono zacnych i dobrze urodzonych przyjaciół. Uczuciu nastrojonemu czysto nigdy nie grozi, oczywiście, niebezpieczeństwo, że takich wy- I tworów natury wulgarnej nie odróżni od poetyckich I owoców naiwnego geniuszu; ale tak nastrojone uczu- I cie jest właśnie zjawiskiem rzadkim, większość ludzi I chce tylko zaspokojenia potrzeb, bez oglądania się na I wymogi ducha. Rozumiane z gruntu fałszywie, choć I samo w sobie prawdziwe, pojęcie wypoczynku, jaki I dawać ma obcowanie z dziełami sztuk pięknych, nie- I mało się przyczyniło do owej pobłażliwości, jeśli I zresztą 'pobłażliwością można nazwać postawę, przy I której nie przeczuwa się nawet, że może chodzić o coś I wyższego, i .obie strony, autor i czytelnik, w ten sam I sposób zostają usatysfakcjonowane. Natura pospolita I może bowiem po wysiłku odpocząć tylko w pustce, I a nawet inteligencja bardziej rozwinięta, jeśli jej nie I wspiera równie rozwinięta kultura uczuć, odpoczy- I wa od swoich zajęć tylko w bezdusznej przyjemności I zmysłowej.

Jeśli z jednej strony geniusz poetycki musi być zdol- I ny do wzniesienia się ze swobodną spontanicznością I ponad wszystkie granice przypadkowe, nieodłączne od I każdego stanu określonego, ażeby dotrzeć do natury ludzkiej w jej możności absolutnej, to z drugiej strony nie wolno mu wyjść poza granice konieczne, jakie zawierają się w pojęciu natury ludzkiej; absolut, ale absolut w obrębie człowieczeństwa, jest bowiem jego

m. \ &

O poezji naiwnej i sentymentalnej

391

p

a

zadaniem i jego dziedziną. Geniuszowi naiwnemu nie grozi wprawdzie, jak widzieliśmy, niebezpieczeństwo, że dziedziną tą przekroczy, ale niewątpliwie grozi mu to, że nie wypełni jej całkowicie, jeśli ze szkodą dla konieczności wewnątrznej podda sią zbytnio konieczności zewnątrznej lub przypadkowej potrzebie chwili. Natomiast geniusz sentymentalny wystawiony jest na niebezpieczeństwo, że w swym dążeniu do uwolnienia natury ludzkiej od wszystkich ograniczeń samą tą naturą całkowicie obali i nie tylko wzniesie sią ponad wszelką rzeczywistość określoną i ograniczoną do możliwości absolutnej, czyli do idealizacji, co jest jego prawem i powinnością, lecz wykroczy także ponad możliwość i popadnie w marzycielstwo. Ten błąd polegający na egzaltacji jest ugruntowany w specyfice jego trybu postępowania tak samo, jak błąd bierności jest charakterystyczny dla geniusza naiwnego. Geniusz naiwny mianowicie pozwala naturze rządzić sobą bez ograniczeń; ponieważ zaś natura w swoich poszczególnych czasowych manifestacjach jest zawsze zależna i ułomna, przeto uczucie naiwne nie zawsze bądzie na tyle egzaltowane, ażeby umieć sią oprzeć przypadkowym określeniom chwili. Natomiast geniusz sentymentalny porzuca rzeczywistość, ażeby wznieść sią do idej i z wolną spontanicznością zawładnąć swoim przedmiotem; ponieważ jednak rozum zgodnie z rządzącym nim prawem zawsze dąży do tego, co bezwarunkowe, przeto geniusz sentymentalny nie zawsze bądzie dostatecznie trzeźwy, by stale i niezmiennie pozostawać w obrąbie warunków, które wynikają z pojęcia natury ludzkiej i są dla rozumu wią-

żące nawet w jego działaniu najbardziej swobodnym.

Przed tym niebezpieczeństwem mógłby sią uchronić tylko przy stosunkowo wysokim stopniu receptyw-