Obraz5 (11)

358 O poezji naiwnej i sentymentalnej

braku tego pozwala nam nie dostrzegać po części większa swoboda formy lirycznej, po części większa dowolność materii, tutaj bowiem wymagamy bardziej przedstawienia uczuć poety niż samego przedmiotu. Ale ta ułomność staje się bardzo wyraźna, gdy, jak w Cyssydesie i Pachesie i w Senece, pozwala on sobie na przedstawienie ludzi i ich czynów, ponieważ tutaj wyobraźnia zamknięta jest w twardych i koniecznych granicach i efekt’ poetycki może wyniknąć tylko z przedmiotu. Toteż tutaj staje się on ubogi, nudny, jałowy i zimny nie do zniesienia. Jest to odstraszający przykład dla wszystkich, którzy bez wewnętrznego powołania z terenu poezji muzycznej zabłądzą w dziedzinę poezji plastycznej. Geniuszowi pokrewnemu, Thomsonowi, zdarzyło się coś podobnego.

W gatunku sentymentalnym, a zwłaszcza w jego części elegijnej, tylko niewielu poetów nowszych, a jeszcze mniej poetów starożytnych, wytrzymuje porównanie z naszym Klopstockiem. Ten muzyczny¹ poeta osiągnął wszystko, co można osiągnąć poza granicami formy żywej i poza terenem indywidualności, w dziedzinie idealnośoi. Co prawda uczynilibyśmy mu krzywdę, gdybyśmy mu odmówili w ogóle tej indy-

widualnej prawdy i żywości, jakie cechują opis przedmiotu u poety naiwnego. Liczne jego ody, wiele poszczególnych scen w jego dramatach i w Mesjadzie przedstawiają przedmiot z doskonalą prawdziwością i w pięknym otoczeniu; zwłaszcza tam, gdzie przedmiotem jest jego własne serce, wykazuje on nierzadko wielką naturalność i czarującą naiwność. Tylko że nie w tym leży jego siła, tylko że ta właściwość nie mogła znaleźć wyrazu w całym kręgu jego poezji. I chociaż Mes jada jest utworem wspaniałym pod względem poetyckości muzycznej wedle wyżej podanego określenia, to wiele pozostawia do życzenia pod względem poetyckości plastycznej, tam, gdzie oczekujemy określonych form przeznaczonych do oglądu. I jeśli nawet postacie są w tym utworze dostatecznie określone, to nie dla oglądu; stworzyła je tylko abstrakcja i tylko abstrakcja może je rozróżnić. Są to dobre ilustracje pojęć, ale nie indywidua, nie postaci żywe. Wyobraźni, do której poeta musi się przecież zwracać i nad którą powinien stale panować przy określaniu stosowanych przez siebie form, zostawia on o wiele za dużo swobody co do sposobu, w jaki ma ona uzmysłowić sobie tych ludzi i aniołów, tych bogów i szatanów, to niebo i to piekło. Dany jest zarys, w którego obrębie musi je pomyśleć intelekt, ale nie są podane solidne granice, w których musiałaby je przedstawić fantazja. To, co mówię tutaj o charakterach, odnosi się do wszystkiego, co w tym poemacie jest lub ma być życiem lub akcją, i to nie tylko w tej epopei, lecz również w poezji dramatycznej naszego poety. Dla intelektu wszystko jest znakomicie określone i ograniczone (żeby przypomnieć tu tylko jego Judasza, jego Piłata, jego Filona, jego Salomona w tragedii pod tym tytułem), dla wyobraźni jednak jest nazbyt amorficzne;

1

Mówią „muzyczny", ażeby przypomnieć o podwójnym pokrewieństwie poezji: z muzyką i ze sztukami plastycznymi. Mianowicie w zależności od tego, czy poezja naśladuje określony przedmiot, tak jak sztuki plastyczne, czy też, jak muzyka, tylko wywołuje określony stan ducha, niekoniecznie mając, do tego określony przedmiot, może być nazwana albo plastyczną, albo muzyczną. Tp drugie wyrażenie nie odnosi sią więc tylko do tego, co w poezji rzeczywiście, co do materii, jest muzyką, lecz w ogóle do tych wszystkich jej efektów, które może ona wywołać bez narzucania wyobraźni jakiego określonego obiektuj i w tym sensie nazywam Klopstocka poetą przede wszystkim muzycznym.