18866 IMG77

1971, s. 115). Mogą one powodować mepreystoagwanie spbłeęz-ne, jeśli prowadzą nieuchronnie do stwarzatóAt^^omu ^nerwowej i napiętej atmosfery oraz sprawiają o^blsEąnpzytorość dziecku. W tym znaczeniu — jak sądzę — należałoby interpretować wyniki badań H. Janowskiej (1982, s. 237). W ich wyniku stwierdzono, ii „znakomita większość dzieci społecznie nieprzystosowanych pochodzi z rodzin ekonomicznie upośledzonych, w których silnie zaznaczone są — i to w postaci skumulowanej — zjawiska patologia społecznej”.

Sytuacja życiowa dziecka w rodzinie. Przyczyną trudności wychowawczych dzieci i młodzieży bardziej niebezpieczną niż niekorzystne warunki materialne rodźmy jest sytuacja życiowa, jaka w niej panuje. Wynika ona często z jej składu osobowego-, a zwłaszcza struktury rodziny i występujących w niej wydarzeń losowych.

Na temat struktury rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem kolejności pnzyjścta dziecka na świat — jako ewentualnej przyczyny nieprzystosowania społecznego — wiele cennych uwag poczynił swego czasu A. Adler. Na przykład — zgodnie z jego przypuszczeniem — sytuacja jedynaka w rodzinie jest mniej korzystna od sytuacji dziecka, które ma rodzeństwo. Jedynak z reguły spotyka się z nadmiarem opieki ze strony rodziców, która z czasem wyzwala u niego lęk przed utratą owej bezustannej troski. Okazywana mu dbałość sprawia, ii cechuje go nierzadko wygórowana ambicja, przesadny egocentryzm i egotyzzn.

Trudności wychowawcze może sprawiać dziecko najstarsze. Składa się na to kilka powodów. Po pierwsze, było ono kiedyś jedynakiem i mogło nabyć przez ten czas ujemne cechy jedynac-twa. Po drugie, może przejawiać trudności w dostosowaniu się do nowo narodzonego brata lub siostry, a to wskutek odtrącenia przez rodziców, ponieważ przestaje być wyłącznym przedmiotem Ich troski i czułości

Również drugie z kolei dziecko — Jak sugeruje A Adler — może nastręczać kłopoty rodzicom, zwłaszcza gdy starszy Ja-C» brat (a tym bardziej sioatra) stara się narzucić Jemu swoją walą. U traadego s kolei dziecka w rodzinie zauważono skłonność do lenistwa i kaprysów. W rodhdnarh wielodzietnych natomiast i—wefcnno, że najmniej korzystną sytuacją dla prawktto-

«t