19181 skanowanie0013

Jti JSKMKNEUTYKA BIBLIJNA

o kontekście historycznym i kulturowym wydarzeń biblijnych, o położeniu miast, rzeźbie terenu, klimacie czy środkach komunikacji na starożytnym Bliskim Wschodzie, a przede wszystkim w Palestynie.

Omówiony dotychczas materiał wskazał na nieodzowną wiedzę o wszystkich uwarunkowaniach, w jakich tekst biblijny powstawał. Kierunki interpretacji tak poznanych tekstów wyznaczają różne metody, którymi obecnie po krotce się zajmiemy.

4. METODY BADAŃ HISTORYCZNO-LITERACKICH

a) Formgeschichte. Metoda historii form

Metoda historii form dąży do poznania etapów przedliterackiego formowania się tekstu biblijnego. Pierwszym jej zadaniem jest zatem wyodrębnienie w Biblii poszczególnych rodzajów literackich, następnie ustalenie wszystkich współczynników, jakie zadecydowały o doborze danego rodzaju literackiego, wreszcie studium porównawcze form. literackich tekstu biblijnego ze znanymi formami literatury poza-biblijnej, zwłaszcza krajów Bliskiego Wschodu.

Nazwa Formgeschichte pochodzi wprawdzie od F. Overbecka (1882), a utrwalona została przlez M. Dibeliusa¹, ale sama metoda była już wcześniej stosowana przez filologa e!. Nordena w badaniach nad literaturą grecko-rzymską² i nowo-testamentową³ oraz przez H. Gunkela w badaniach nad Pięcioksięgiem⁴ i innymi księgami ST⁵, zwłaszcza Psalmami⁶. Zastosowanie metody historii form do analizy tekstów nowotestamentowych, głównie Ewangelii, zawdzięczać należy K. L. Schmidtowi⁷, a przede wszystkim R. Bultmannowi⁸.

Klasyfikacja tradycji według gatunków i form nie zawsze jest przedsięwzięciem łatwym. Stosunkowo łatwo można je wyodrębnić np. w Pięcioksięgu (formuły prawne, dublety itp.) czy w Psałterzu (różny podmiot liryczny — jednostka lub zbiorowość), a w NT w materiale słów Jezusa (logia, nauki prorockie i apokaliptyczne, polecenia dla gminy itp.), ale o wiele trudniej w materiale opowiadań ewangelijnych. Operując zbyt dowolnymi .kryteriami wyodrębniania z tego materiału mniejszych jednostek, można dojść — ii to był jeden z poważniejszych błędów metody historii form — do wyolbrzymienia twórczej roli gminy przy pomniejszeniu roli samego Jezusa i jego najbliższych świadków. Pozytywny skutek stosowania metody historii form osiągnie się nie wówczas, gdy odtworzy się Sitz im Leben gminy, czyli jej problemy dogmatyczne, administracyjne czy propagandowe, lecz Sitz im Leben Jezusa, to znaczy cel, jakim się kierował, dobierając dla swych wystąpień określone słownictwo i formę

fc/Jąi,!

,j frddtĄ )rc l dłid-1 Vffdli

literacką. Ewangelie ukazują nie tylko Chrystusa wiary, czyli takiego, jakim dla najstarszej gminy, lecz dzięki analizie form literackich pozwalają dotrzeć do Jezusa historii, czyli takiego, który żył, działał i ogłosił swoją nau

U|!

bli on akże

b) Traditionsgeschichtz. Metoda historii tradycji

Jak metoda historii form usiłuje odtworzyć najstarsze, czyli pierwotnej formy tekstu biblijnego, tak z kolei metoda historii tradycji chce pokazać jego dzieje w czad sie między powstaniem a ostateczną wersją redakcyjną⁹. Ponieważ przekaz ustiiy, posługiwał się ściśle wypracowaną metodyką (rytmika, paralelizm,, suminaria freny), znaną także w środowisku uczonych żydowskich, a w nawiążaniu idei -relacji! nauczyciel — uczeń, gwarantował wysoką wierność w odtwarzaniu słów: mik rzaj przeto metoda historii redakcji, badając te wszystkie zależności, pć głębi a wnioski płynące z samej analizy form literackich, Daje to sposobność do ukazania jautenj-j tyczności przekazu biblijnego i dotarcia do jego pierwotnej treści,! nie zrtiekkztał-j conej przez tradycję, jakkolwiek noszącej ślady późniejszych interpretacji;! Męiodą historii tradycji jest zatem także diachronicznym badaniem tekstu Eiblijńeijm

łującym wyjaśnić go poprzez źródła i poprzez rozwój pola semantycznego!;!jto czy od prehistorii tekstu do jego wersji ostatecznej.    i j

i j

c) Redaktionsgeschichtz. Metoda historii redakcji i j

USl

jzna

Jest to metoda, która chce ukazać tekst biblijny w jego postaci hdry?Óhtalnę to znaczy odkryć współzależność konstrukcji literackiej i teologicznych pc ^l!

LMi

poszczególnych autorów. Z powodzeniem stosowana w badaniach! tekstów

ii:

Wellhausena, doczekała się • apogeuń.

Hlwb.ycłi ¹ il

testamentowych już przez J. Astruca czy J

swego powodzenia w badaniach nad Ewangeliami. Na tym odcinku pracjbaciawi: za pionierskie trzeba uznać już wcześniej cytowane dzieło K. L. Schmidtayżjwóleń nika metody historii form, który wszakże dostrzegł nikłą skuteczność samej; analizy form dla poznania teologii hagiografów. Spostrzeżenie różnic redakcyjnych jwj telcj-stach paralelnych (Mt, Mk, Łk) pozwala na wnioski o tendencjach teologidzjiych-jakimi się kierowali przy ich wprowadzaniu. Zobaczmy to na prostym przykładzie. Wszyscy ewangeliści podają, że nad głową Jezusa na krzyżu umieszczono! napis, który miał orientować przechodniów, za co skazaniec poniósł śmierć, Djokłtdne zapamiętanie takiego szczegółu, jak brzmienie wyroku, czy tym bardziej jego zwięzłe uzasadnienie, wydaje się rzeczą całkowicie możliwą. Tymczasem w Ewangeliach sformułowania tego wyroku wcale nie są jednobrzmiące:

Mt 27, 37 To jest Jezus

król żydowski

Mk 15, 26

Łk 23, 38 To jest

król żydowski król żydowski

J 19, 19 il

Jezus Nazarejczyk król żydowski

1

   Die Formgeschichte des Evangeliums, Tiibingen 1919.

2

   Die antike Kunst prosa, Leipzig 1898,

3

   Agnostos Thebs. Untersuchungen zur Formgeschichte religioser Rede, Leipzig 1913.

4

   Schopfung una Chaos in Urzeit und Endzeit, Gottingen 1895.

5

   Die israelitische Literatur, Leipzig 1925, Darmstadt 1963.

6

   Wspólnie z J. Begrichem, Einleitung in die Psalmen, Gottingen 1933.

7

   Der Rahmen der Geschichte Jesu, Berlin 1919.

8

   Geschichte dcĄsynoptischen Tradition, Gottingen 1921, Zob. też K. Koch, Was ist Formge-chichte? Neue Wege\der Bibelexegese, Neukirchen 1967; J. H. Hayes, O Id Testament Form-Cri-icism, San Antonio 1974; E. Krentz, The Historical-Critical Method, Philadelphia 1975; W. R. Vattcrs, Formula Criticism and the Poetry of Old Testament, Berlin 1976; H. Irsiglcr, Aauiralenz n Poesie, BZ 22 (1978) 221—235.

9

Por. O. Cullmann, Die Tradition ais exegetisches, historisches und theologisches Zurich 1954; R. P. C. Hanson, Tradition in the Early Church, London-1962; G. Follrc tion i md Jnterpretation im Alt en Testament, ZAW 73 (1961) 1—30; G. W. Ahlstrorh,! Written Transmission: Some Considerations, HTR 59 (1966) 69—81; H. W. Wolff, Th of the Old Testament Traditions, Atlanta 1975.    i rijj