19471 IMGE44

Janusz Mucha

218

wicdzi. większe poparcie instytucjonalnego Kościoła. Obserwacja publicznych dyskusji na temat nosicieli w irusa HfV, narkomanów', homoseksualizmu, miejsca niepełnosprawnych w życiu społecznym, mniejszości etnicznych, zwłaszcza Niemców i Żydów, lektura listów do gazet w tych sprawach, obserwacja reakcji niektórych społeczności lokalnych na propozycje ulokowania tam ośrodków dla chorych na AIDS i narkomanów, sugeruje że „proces antropologizacji” potrwać może jeszcze dość długo

Po roku 1989 sytuacja mniejszości zmieniła się jednak bardzo. Demokratyzacja życia publicznego wygląda na trwałą. Rosnąca liczba ludzi zależy już pod względem ekonomicznym nie od paóstwa, lecz od siebie samych. Dla coraz większej liczby osób ważną wartością staje się to, co ich odróżnia od większości. Coraz więcej zbiorowości społecznych próbuje zorganizować się, publicznie przedstawiać swe własne wartości, przekonania, interesy. Mniejszości tracą powoli swój „wycofujący" charakter i stają się coraz więcej „żądające” ^l7. Osoby i instytucje, prezentujące siebie jako reprezentantów grupy dominującej, zmuszane są do szukania uzasadnień dla tego. co traktowane było dotąd jako naturalne. Rodzi to niewątpliwe konflikty.

Kształtuje się nowy ład społeczny. Jak mi się wydaje, będzie to ład, w którym etnocentryzm będzie współistniał z tolerancją wobec „innych”, w którym tożsamości grupowe nie będą czymś jednoznacznym. Grupa dominująca będzie musiała przejść dalszy proces przekształceń własnej tożsamości. Będzie to, jak mi się wydaje, niezbędne, jeśli Polska ma faktycznie wejść do Unii Europejskiej i do NATO. Proces wchodzenia do tych instytucji będzie bolesny nie tylko ekonomicznie, ale i kulturowo.

STAN BADAŃ NAD MNIEJSZOŚCIAMI KULTUROWYMI W POLSCE

Ostatnich kilka lat przyniosło bezprecedensowy wzrost liczby badań nad mieszkającymi w Polsce mniejszościami etnicznymi. Zakład Badań Narodowościowych PAN w Poznaniu rozpoczął w 1992 roku publikację Serii Nowej Spraw Narodowo-iciowych. Wiele zespołów naukowych, w Warszawie, Gdańsku, Katowicach, Krakowie. ogłosiło liczne artykuły i książki na temat polskich mniejszości etnicznych (w tym religijnych) i regionalnych. Szeroko stosowana jest kategoria „inności” i „obcości”. Wiele prac tu cytowałem. Badany jest problem „społecznego wykluczania”". Ukazała się przytaczana tu książka na temat spojrzenia cudzoziemców na kulturę pobką. Pojawiają się w różnych polskich uczelniach „centra europejskie”, w których Mawiany musi być problem relacji między dominującą w Polsce kulturą a systemami normatywnymi występującymi w Europie Zachodniej. Opublikowane dotąd wyniki badań są same w sobie bardzo cenne. Co więcej, będzie można wykorzystać je E szerszym programie badawczym poświęconym stosunkom między mniejszościami kulturowymi a grupą dominującą.

HlwIgfBiJric mi się wydaje, publikacji o kulturowych aspektach innych niż etniczne ^HmMMmnŚciowych. Poza przytaczaną książką Gość w dom. nie znam wyników HmjMb fcndati na temat tego, czym jest kultura dominująca w Polsce z punktu wi-

Kultura dominująca jako kultura obca. Mniejszości kulturowe.

219

dzenia grup mniejszościowych, na czym polegają problemy w komunikacji między-grupowej, na czym polegają i jakie rezultaty przynoszą konflikty międzygrupowe.

PROPOZYCJE BADAWCZE

Kilka pytań, na które warto by było uzyskać odpowiedź dzięki badaniom empirycznym, zostało już tu postawionych. Na koniec przedstawię jakby podsumowanie.

Czy można mówić w Polsce o jakiejś w miarę jednolitej zbiorowości kulturowo dominującej? Jak wygląda obraz siebie u takiej hipotetycznej zbiorowości dominującej?

W jakim stopniu, poszczególne zbiorowości, uznane hipotetycznie przez badacza za wykluczane i dyskryminowane, mają poczucie tego wykluczania'¹ Na czym ich zdaniem polega to wykluczanie i dyskryminacja? Na czym polegają problemy z komunikacją międzygrupową? Na czym polegają z punktu widzenia grupy dominującej i grup mniejszościowych konflikty kulturowe w Polsce?

Jak przedstawia się obraz grupy dominującej w społecznej świadomości grup mniejszościowych? Na ile traktują one ją jako grupę „innych”, „obcych”'¹ Na ile światy kulturowe hipotetycznej grupy dominującej i grup mniejszościowy ch są zbieżne, a na ile rozłączne?

Jak przekształca się samoświadomość grupy dominującej kulturowo w wyniku działania czynników wewnętrznych, na przykład aktywizacji gnip mniejszościowych i w wyniku działania czynników zewnętrznych, na przykład początków dostosowywania się społeczeństwa polskiego do świata zachodniego?

Pisałem wcześniej o tym, że projekt, o którym mowa, skorzystać będzie musiał i mógł z istniejącego materiału. Projekt realizowany mógłby być w dwóch podstawowych etapach.

Pierwszy etap to badania nad istniejącą literaturą etnologiczną, socjologiczną, ale też reprezentującą inne dyscypliny, analizującą:

a)    teoretyczne zagadnienia „hegemonii”, „dominacji”, „sytuacji mniejszościowej”. „społecznego wykluczania", komunikacji międzygrupowej;

b)    empiryczne wzory zachowań oraz system normatywny składający się na dominujący w Polsce po II wojnie światowej, przed rokiem 1989 oraz po nim, układ kulturowy;

c)    empiryczne wzory zachowań oraz systemy normatywne charakterystyczne dla występujących w Polsce i zbadanych w niej mniejszości kulturowych.

Na tym etapie podjęte powinny też zostać studia nad własnymi dokumentami (i literaturą) o charakterze programowym i samoświadomościowym grup i instytucji, które same uważają siebie za emanację własnej kultury: dominującej czy mniejszościowej. Chodziło by tu o obraz kultury własnej, ale leż o obraz kultury (kultur) dla danej gropy ••^innei"- -obcej”.