21182 PICT0054 (6)

W wyniku dokonanego przeglądu interpretacji omawianej tu zapiski o wyprawie księcia Włodzimierza na Czerwień i Przemyśl wyłania się kilka zagadnień, które trzeba wyjaśnić, aby odnośna zapiska stała się zrozumiała. Wszystkie one krążą koło określenia: „ku Lachom”, a więc są to kolejno pytania:

a)    Co oznacza nazwa etniczna: Lachowie?

b)    Co oznacza ona w kontekście samej zapiski z roku 981, a mianowicie nazwę wszystkich Polaków, czy też nazwę plemienia wchodzącego w skład większej wspólnoty etnicznej ?

c)    Jakie pojęcia geograhczno-polityczne kryją się pod tymi określeniami?

Spróbujemy znaleźć odpowiedź na te pytania.

3. KOGO I CO GEOGRAFICZNIE OZNACZA: LACH W ZAPISCE Z ROKU 981?

A) ETYMOLOGIA NAZW: ŁODZIANIE — LACHY

Co oznacza etniczna nazwa: Lach, zostało w ostatnich czasach — nie bez pewnych trudności natury językoznawczej, którymi nie musimy się tutaj zajmować — wyjaśnione. „Nazwa rus. Ljach- jest ogólnie przyjętą przez języki wschódniosłowiaóskie nazwą Polaków — pisze Tadeusz Lehr-Spławiński — i plemion im bliżej pokrewnych. Pochodzenie etymologiczne tej nazwy jest od dawna wyjaśnione: forma ruska sprowadza się regularnie od starszej postaci *lech-, która zawiera rdzeń praslow. *lęd- rozszerzony za pomocą sufiksu *-ch-. Sufiks ten... służy do formowania zabarwionych uczuciowo w kierunku dodatnim lub ujemnym imion lub przezwisk... Ponieważ w tworach tego typu nie ma formacji opartych na nazwach rzeczy, trudno lęch- wywodzić bezpośrednio od rzeczownika lędo: raczej trzeba przyjąć, że mamy tu do czynienia z przeróbką jakiejś nazwy plemiennej, najprawdopodobniej znanej nam już nazwy: *Lędj anin-, 1897, s. 26). Pogląd Abrahama podzielił też historyk niemiecki, G. Rhode, Ottgrtaze Polem. Politieohe Entwicldung, kuUurclle Bedeutung und geisligę iw* icirkung, B. I: Im Mittelaller bis zum Jahr 1401, Koln-Graz 1956, 8. 54.

co jest tym bardziej prawdopodobne, że chodzi tu o nazwę, która wiązała się z Polską od strony wschodniego jej pogranicza”¹⁴. W źródłach historycznych IX i X wieku pojawiają się plemiona, które wykazują nawiązania do rdzenia: lęd-. W znanym spisie ludów mieszkających na północ od Dunaju, przypisywanym anonimowemu Geografowi Bawarskiemu, występuje plemię: Lendizi, szczycące się posiadaniem 98 umoonionych osad (ciińtates) ². W innym wykazie ludów wschodnioeuropejskich, zamieszczonym w dziele cesarza Konstantyna Porfiro-genety z połowy X wieku: De adminislrando imperio, spotykamy lud o nazwie: Lendzanenoi lub: Lendzeninoi¹⁷.

Zrazu T. Lehr-Spławiński utrzymywał, że ruska nazwa: Ljach, jakkolwiek „etymologicznie pokrewna (1 jach=¹lęch-=¹lęd-ch) nie jest z nazwą Lędzan bynajmniej identyczna”¹⁸. Ten sam uczony nie miał jednak wątpliwości, że — „nazwa Lędzanin-Lędzanie musi być z punktu widzenia filologiczno-językoznawczego uznana za nazwę polską, musiała zatem oznaczać jakieś plemię polskie pozostające w bliskich (lennych) stosunkach z Rusią, a więc zamieszkałe na ówczesnym pograniczu polsko-ruskim”²⁹. Bardziej stanowczy okazał

177

1

** Zob. T. Łohr-Spławiński, L^dzioe-Lędzanie-LaohowU, w: Opuscula Gasimiró Tymieniecki sepbuagenario dedioata, Poznań 1959, s. 195 i n.; cytuję według przedruku w: Od piętnastu wieków. Szkice z pradziejów i dziejów kultury polskiej, Warszawa 1961, s. 32. Wobec tez wyrażonych przez Lehra-Spławińskie-go krytyczne stanowisko w sprawach geograficznych zajął H. Łowmiański, Studia nad wczesną Słowiańszczyzną, Kwart. Histor., 67 (1960), s. 748 i n.

** Zob. S. Zakrzewski, Opis grodów i terytoriów z północnej strony Dunaju, czyli tzw. Oeogrąf Bawarski, Lwów 1917, s. 4,50 - 51; por. też B.Horak, D. Trav-ni Cek, Desoripiio oioitatum ad septentrionalem plagom Danubii, Praha 1956, s. 74. O samym źródle zob. wnikliwe studium H. Łowmiańskiego, 0 identyfikacji nazw Geografa Bawarskiego, Studia Zródłoznawczo, 3 (1958), s. 1 i n., 15, 19 - 20.

** Zob. Constantine Porphy rogenitus, De adminislrando imperii, ed. Gy. Moravcsik, Budapest 1949, cap. 9, s. 9 i cap. 37, s. 168; por. też Mon. Pol. Hisb., 1.1, Lwów 1862 - 1864, s. 16 i 42.

2

T. Lehr-Spławiński, Lędzice, s. 27.

*• Tamże, s. 28. Wątpliwości T. Lehra-Splawińskiego brały się stąd, że oddzielał on Lędziców Geografa Bawarskiego, których zgodnie z opinią niektórych badaczy (K. Tymieniecki) sadowił w Wielkopolace, natomiast Lędzian Konstantyna na pograniczu polsko-ruskim; przeciw temu oddzielaniu obu ple-

12 C. Łabuda, Studia... t. t