S5008467

Z dokonanego przeglądu reguł wyposażenia omawianych grobów wynika, że są one bliżsae obserwowanym na cmentarzyskach kultury i_a-teńskięj. nii tnanym te starstych cmentarzysk trackich. Silny koloryt lokalny zwyczajów pogrtebowych stosowanych na cmentarzyskach typu Padea-Panagjurski Kolonii uzasadnia w dużym stopniu słuszność* wy. róiniania ich jako odrębnej grupy kulturowej.

BROK Z ZESPOŁÓW GRUPY PADEA-PANAGJURSKI KOLONII

Analiza zabytków kultury materialnej z cmentarzysk typu Padea--Panagjurski Kolonii dowodzi również ich heterogenicznego składu kulturowego. Większość zabytków metalowych należy do typów znanych z kultury lateńskiej, obok tego występują jednak formy reprezentujące bezspornie miejscową tradycję, zabytki typu latenu dackiego i wreszcie formy, które najprawdopodobniej są specyficzne dla omawianych cmentarzysk.

Przegląd inwentarza kultury materialnej grupy Padea - Panagjurski Kolonii rozpoczniemy od mieczy dwusiecznych typu lateńskiego, których łącznie w Bułgarii i Oltenii odkryto co najmniej 73 egzemplarze (zachowane w całości lub we fragmentach)*⁹. Pomijając okazy, o których kształcie brak jest ścisłych danych, można podzielić je na kilka odmian. Wyraźnie wydziela się z tej grupy tylko omówiony już wyżej miecz znaleziony luźno na cmentarzysku w Bajłovie, który jest przykładem miecza wcsesnolateńskiego. Pozostałe okazy posiadają cechy mieczy środkowo- i póinolateńskich i różnią się od siebie tylko niewielu szczegółami. Miecze te często były umieszczone w pochwach żelaznych, które jednak łatwiej ulegały zniszczeniu, w rezultacie znamy charakterystyczne fragmenty tylko 20 okazów.

Niestety odnośnie do jedynie niewielkiej części dużej serii mieczy z omawianego obszaru udało się ustalić wszystkie cechy niezbędne dla dokonania pełnej klasyfikacji typologicznej, wiele bowiem mieczy zachowało się we fragmentach, informacje o innych są bardzo lakoniczne, a ryciny niedokładne. Znany fakt licznego występowania w późnym okresie lateńskim mieczy typu środkowolateńskiego sugerował konieczność podjęcia próby przepracowania typologii tych mieczy na podstawie

■ Listę tę uzupełnia pochwa z Kostieva. zapewne odkryta wraz z mieczem, miecz z Beknemu (A Peev 1916, ryc. 11-11) z grobu należącego już do okresu rzymskiego i miecz s Zabirda w Rodopach, z zespołu odbiegającego nieco swym charakterem od naszych. Kilka dalszych okazów, a zwłaszcza krótsze miecze z Dju-leva. Menćien. Pk>vdtvu i Yize (por. niżej), reprezentuje nieco odmienną wersję, pochodną od klasycznego miecza póżnołateńskiego. Zostaną one krótko omówione w końcowej partu tego rozdziału.

omawianego zbioru, włączając do analizy cechy drugorzędne, odsuwane nu dalszy plan w dotychczasowych próbach typologii (np. przekrój głowni, zakończenie i przekrój rękojeści). Próba ta nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, wykazała jednak niepełne przystosowanie używanej dotąd typologii do cech charakterystycznych dużej liczby opracowywanych egzemplarzy.

Dostosowując obowiązujące dotychczas schematy klasyfikacyjne mieczy tego czasu (to jest typów środkowo- i póinolateftskich) do cech omawianego zbioru można wyróżnić 3 ich typy. Podstawą podziału jest ukształtowanie sztychu ^w. Typ 1 charakteryzuje się wyraźnym, stopniowym zwężeniem dolnej części głowni i szpiczastym lub minimalnie zaokrąglonym sztychem. Dalsze dość charakterystyczne elementy to szerokość głowni w granicach co 4 - 5 cm, niskie żeberko (bez wyraźnych strudzin) lub daszkowaty przekrój głowni, przejście głowni w rękojeść bez dzwonowatej wypukłości i stosunkowo niski, dzwonowa ty jelec. Długość całkowita pewnie zaliczonych tu okazów mieści się między 90 a 95 cm •*. Podkreślić trzeba, iż żaden z zaklasyfikowanych tu egzemplarzy nie posiada zdobienia głowni tzw. puncowaniem ani rękojeści o przekroju rombowatym, które to cechy stwierdzamy u okazów datowanych na późny okres lateński. Do typu I można zaliczyć w sposób pewny okazy z Corlate grób 1 (ryc. 7/1), Plosca (ryc. 9/2), Pavolće — kurhan 1, T&rnaka oraz ewentualnie z Girla Mieś, Gogoęity (okaz nr 1) i Plevenu (ryc. 8/1). Miecze te można uznać za charakterystyczne dla LT C, na co wskazują takie inne typowe zabytki z inwentarzy grobowych: srebrna fibula z Pavolće (ryc. 12/6), umbo typu I z Plosca oraz zespół z Corlate (ryc. 7/1 - 9), który trzeba datować na LT C* (fibula typu B według systematyki J. Kostrzewsłdego •* i umbo typu I). Zespół z Pleve-nu (ryc. 8/1 - 9), może nieco młodszy, wypada też odnieść do fazy LT C* (fibula bliska typowi B i umbo typu II — pokrewne do typu 1 według D. Bohnsacka) ^M.

Drugi typ miecza (TI) charakteryzuje się również cechami ..środko-wolateńskimi”. Podstawowym elementem wyróżniającym jest brak zwężenia dolnej części głowni i krótki sztych, z ostrym łub lekko zaokrą-

** Por. np. O. Tischler 1885, s. 157 n.. 172: P. Reinecke 1902. passim: J. Dćchelette 1927. & 615 n.; M. Jahn 1916, | 22 n : J. Kostrtewski 1919. s. 84 n ; J. Filip 1956. s. 158 n.; J. Todorović 1965; I. Hunyady 1944. s. 100-118.

¹¹ Możliwe, iż należy tu również nieco krótszy miecz i Kmnliku oraz dłuższy miecz a Gogo$i{y z uszkodzonym sztychem, wyróżniający się od pozostałych okazów tej grupy także dalszymi cechami.

^M J. Kostriewski 1919. s. 14 n.

^M D. Bohnsack 1938. s.