21237 IMGP1546

pagandy stało się uświadomienie zarówno mieszkańcom regionu, jak i „rodowitym* Francuzom, że stanowił on zawsze, bo już od pamiętnego panowania Ludwika XIV, integralną cześć Heksagonu, Tak więc dzielący w istocie charakter naturalnych granic został tu oswojony i złagodzony poprzez odniesienie do wspólnych losów Alzacji i Francji. W takim kontekście należy spojrzeć na kolejny cytat, tym razem z albumu L'Alsace pióra Hćline Mćgret. W przedmowie do tej książki podkreśla się, iż celem pierwszej publikacji, która ukazała się w czasie 11 wojny światowej, było podtrzymanie „żywego* obrazu prowincji, którą Niemcy silą „wyrwali'’¹⁵⁴ Francji: „Mało prowincji [we Francji — przyp. własny] prezentuje tak doskonałą zwartość obszaru, osiągniętą dzięki wciśnięciu pomiędzy dwie linie: pasmo gór i rzekę. [...] Alzacka równina przyciąga wzrok [...] Nieco dalej, na południu, to właśnie las, a nie pasmo gór czy rzeka, zamyka tę krainę. Ponad ciemnym lasem Bienwałd jaśnieją bukowiny alzackiej Jury, a cala Alzacja wygląda jak jasna polana. Klimat tylko wzmaga to wrażenie. Ta świetlistość krainy — zupełnie szczególna - owe suche drogi z drobnego tłucznia biegnące pośród winnic, owo delikatne ciepło roztaczane przez biel nagich wapiennych skal - to wszystko jest jak rodem z Burgun-dii czy Prowansji, podobnie jak kwiaty czy owoce, które czynią z Alzacji raz śródziemnomorską polanę, innym razem drugą Italię Świętego Cesar-stwa^nt55 [tłum. A. Ch.J.

Do tej pory starałam się wykazać, że więź z danym obszarem przejawia się także jako świadomość walorów jego środowiska naturalnego, co w gruncie rzeczy nadaje mu nowy, wyobrażeniowy wymiar „zawłaszczenia". W większości, wybrane przykłady opisów warunków geograficznych, z jednej strony wskazując na położenie Alzacji, jednocześnie przesadnie idealizują środowisko regionu, z drugiej zaś koncentrując się na naturalnych granicach, przypisują im funkcję ochrony — pewnej, ale nie izolującej Alzacji od wpływów politycznych. Z wyjątkiem fragmentu tekstu autorstwa „profrancuskiego*, ale i „prolażackiego” Hansiego, pozostałe cytaty to pokłosie propagandy dążącej do unifikacji, wchłonięcia „zgermani-zowanego" regionu.

^m Tekst jest cytowany bez wersji oryginalnej. Słowo pochodzi z przedmowy do czwartej edycji tego albumu, w którym pierwotny tekst autorstwa Hślćne Mćgret został uzupełniony przez jej męża Roberta Mindera po śmierci autorki. Zob. H. Mćgret et R. Minder, L'Alsace. Ouurage omć de 205 grauures, Arthaud, Mulhouse 1972.

^m Tekst jest cytowany bez wersji oryginalnej. Zob.: Mćgret i Minder, op. cłt, s. 18-19.

Inaczej w kwestii położenia regionu wypowiedzieli się moi rozmówcy. W ich wyobrażeniu region oscyluje pomiędzy „odosobnieniem, zamknięciem a kulturą”. Niebagatelna rola przypadła tu Renowi i Wogezom — stanowią one swoiste bariery „kulturowe”, lecz nie wzbudzają patetycznych doznań. Tak więc Azlacja „zawsze była osobno” [fr.... ótait toujours a part]_t zaś teraz leży na uboczu: „jesteśmy tu trochę z boku” [fr. ici on est un peu du cótć] albo też znajduje się „jakby na zewnątrz Francji” [fr. ici on est un peu ó l'extćrieur de la France], od której „dzieli naturalna granica - góry Wogezy” [fr. ce sont len Vongen - la front i^re naturelle qui sćpare de la France]. Obecność rzeki i gór wydaje się decydująca dla wytworzenia wrażenia „zamknięcia”: „Alzacja leży między Wogezami i Renem” [fr. Alsace se trouue entre le Rhin et len Vosges] lub powoduje poczucie braku swobody: „jesteśmy wciśnięci pomiędzy Wogezy i Ren” [fr. on est coinci entre len Vonges et le Rhin]. Pojawiają się tu i obojętne stwierdzenia, niemniej jednak wskazujące, że pojęcia „położenie” zbiega się z koniecznością występowania granic politycznych: „Alzacja graniczy z Niemcami i ze Szwajcarią” [fr. on a la fronti&re avec 1’Allemagne et la Suisne] lub naturalnych: „Ren oddziela nas od Niemiec a Wogezy od Francji” i „na wschodzie jest Ren a na zachodzie Wogezy” [fr. ó Fest c^fest le Rhin, ó Fouest on a les Vosges]; [fr. le Rhin nous separe de FAllemagne et les Vosges de la France]. Podobnie wyrażają to inne cytaty: „za Wogezami jest interior” [fr. derri&re les Vosges ćest Fintśrieur du pays] lub: „trzeba przejechać przez Wogezy, aby być we Francji” [fr. U faut passer par les Vosges pour etre en France] albo: „mieszkamy z drugiej strony Wogezów” [fr. on ińt de Fautre cote des Vosges].

Ciekawie brzmią wypowiedzi łączące położenie tego regionu z jego sytuacją kulturową - pojawia się w nich nie tylko odniesienie do Francji: „Alzacja leży we Francji” [fr. Alsace est en France] i do Europy: „Alzacja leży w Europie” [fr. Alsace est en Europe]_f ale również do przeszłości: „Alzacja znajduje się pomiędzy kulturą romańską i germańską” [fr. Alsace se place entre la culture romane et germaniqueⁿ [...], „to ziemia przejścia pomiędzy kulturą germańską i romańską” [fr. c^fest la terre de passage entre la culture romane et germanique]. Ostatnie stwierdzenie nawiązuje do kolejnego aspektu świadomości związku z terenem, ale zarazem i do wyróżnika kulturowego grupy. Otóż ważnym okazuje się wskazanie na fakt, że ten naturalnie „wyposażony” w wyraźne granice obszar jest jednocześnie terenem wpływów kulturowych, prowadzących do kłopotliwego uwikłania. Położenie, wyznaczone przez naturalne granice, z których W o-