21742 IMG622

48 Mit i znak

wyjaśnić, jak odpowiada on interesom określonego społeczeństwa, słowem - przejść od semiologii do ideologii, oczywiście zająć należy trzecie stanowisko: istotną funkcję mitu ukazać musi jego czytelnik. Jak dzisiaj odbiera on mit? Jeśli przyswaja go naiwnie, kto zyskał proponując mu mit? Jeśli świadomie, jak mitolog, jaką wartość ma mityczne alibi? Jeśli czytelnik mitu nie widzi w salutującym Murzynie francuskiego imperializmu, cały zabieg był daremny. Jeśli zaś go dostrzega, mit nie jest niczym innym, jaki lojalnie wypowiedzianą propozycją polityczną. Słowem, albo intencja mitu jest zbyt niejasna, aby być skuteczna, albo jest zbyt jasna, aby można w nią było uwierzyć. Gdzie w obu tych przypadkach kryje się dwuznaczność?

Jest to jednak fałszywa alternatywa. Mit niczego nie ukrywa, niczego nie uwidacznia - mit deformuje; nie jest on ani kłamstwem, ani wyznaniem, jest „odchyleniem”. Postawiony wobec alternatywy, o której przed chwilą mówiłem, mit znajduje trzecie wyjście. Zagrożony klęską, jeśli zostanie odebrany przez człowieka, stojącego na jednym z dwu pierwszych stanowisk, ocala się dzięki kompromisowi. On sam jest kompromisem: przeznaczony do „przepchnięcia” pojęcia intencjonalnego, mit natrafia w języku tylko na zdradę, gdyż język może jedynie zatrzeć pojęcie, jeśli je ukrywa, albo też pojęcie demaskować - jeżeli je wypowiada. Wytworzenie drugiego systemu semiologicznego pozwoli mitowi umknąć przed dylematem: zmuszony do odsłonięcia lub unicestwienia pojęcia, mit uczyni to pojęcie naturalnym.

Doszliśmy tutaj do samej zasady mitu: przekształca on historię w naturę. Zrozumieć teraz można, czemu w oczach konsumenta mitu intencja pojęcia może pozostać widoczna, będąc zarazem bezinteresowna. Przyczyna, która kazała wygłosić słowo mityczne, jest doskonale jasna, ale została natychmiast przemieszczona w naturę: nie zostanie więc odczytana jako

interesowna pobudka, lecz jako racjonalny powód. Jeśli odczytam salut Murzyna jako czysty i prosty symbol imperializmu, muszę zrezygnować z rzeczywistości obrazu; obraz dyskredytuje się w moich oczach, stając się tylko narzędziem. Odwrotnie, jeśli odczytam salut Murzyna jako alibi kolonializmu, jeszcze pewniej zniweczę mit oczywistością jego pobudki. Dla odbiorcy mitu istnieje jednak jeszcze inne wyjście: wszystko odbywa się tak, jakby obraz naturalnie wywołał pojęcie, jakby znaczące zakładało znaczone: mit zaczyna istnieć w tej właśnie chwili, kiedy francuski imperializm przechodzi w stan naturalny: mit jest słowem nadmiernie uzasadnionym.

Oto nowy przykład, który pozwoli jasno zrozumieć, jak czytelnikowi mitu udaje się zracjonalizować element znaczony przez element znaczący. Jest lipiec, widzę wielki tytuł w „France-Soir”: CENY: PIERWSZE ZAŁAMANIE. WARZYWA: POCZĄTEK ZNIŻKI. Szybko ustalmy schemat semiologiczny: przykład jest zdaniem, pierwszy system jest czysto lingwistyczny. Element znaczący drugiego systemu tworzy tutaj pewna liczba zjawisk słownych (słowa: pierwsze, początek) lub drukarskich:    olbrzymie litery w nagłówkach

w miejscu, gdzie czytelnik zazwyczaj otrzymuje ważne wiadomości ze świata. Elementem znaczonym lub pojęciem jest to, co trzeba tu niestety nazwać barbarzyńskim, lecz nieuniknionym neologizmem, a mianowicie — rządowość. Rząd, rozumiany przez popularną prasę jako Esencja skuteczności. Znaczenie mitu wypływa wyraźnie: owoce i warzywa tanieją, ponieważ zdecydował tak rząd. Zdarzyło się jednak (przypadek to dość rzadki, ostrożność czy uczciwość?), że dwa wiersze dalej dziennik sam zniweczył mit, który właśnie zbudował, dodając — co prawda małą czcionką: — „Zniżkę ułatwiły obfite zbiory.**

Przykład ten jest pouczający z dwóch względów. Po pierwsze, widać tu w pełni uderzeniowy charakter mi-

4 Mir i znak