21982 IMG755

wytrwałym dążeniem dwojga ludzi do odzyskania całościowego poczucia człowieczej, stwa na drodze stworzenia wzajemnej między nimi więzi" (Laing 1967a). Uważa on że .związek terapeutyczny z osobą, która raczej wymaga zmiany, niż osobą, którą można zaakceptować, po prostu utrwala chorobę, którą rzekomo ma leczyć" (Laing 1967a).

Najbardziej oryginalny wkład Lainga dotyczy nieświadomych aspektów osobistego doświadczenia jednostki. W pracy The self and others przedstawia niezwykle wnikliwą analizę zjawisk, które zostały zaniedbane przez większość psychoanalityków. Sadzę, że w obrębie historii myśli psychoanalitycznej rozważanie Lainga jest ściśle powiązane z teorią Sullivana. Mówiąc to. mam na myśli jego konkretny opis nieświadomych fantazji i komunikowania z innymi, szczególnie z analitykiem w roli „uczestniczącego obserwatora". Wystarczy tylko tu powiedzieć, iż rzucił on nowe światło na interpersonalne przeżycia schizofrenicznego pacjenta, nie tylko opisując, co się z nim dzieje jako człowiekiem chorym na schizofrenię, ale również przedstawiając interpersonalne relacje między członkami rodziny. Oprócz badań nad doświadczeniami schizofrenicznymi. Laing poddał analizie wiele innych istotnych przeżyć; warto tutaj szczególnie przytoczyć dyskusje wokół takich zjawisk, jak: „fantazja", „pozorowanie", „unikanie przeżycia", poczucie identyczności oraz przeżycie własnego Ja. „wzmocnienie", „osłabienie" czy „koluzja". Znaczenie Lainga w twórczej rewizji psychoanalizy polega na głębokim wglądzie w empirię życia oraz na stosowaniu zasady drobiazgowej obserwacji i szczegółowego opisu, nieskrępowanego ciężarem dogmatycznego myślenia i wolnego od konwencjonalnego tłumienia, a to dzięki jego krytycznemu podejściu do istniejącej rzeczywistości (Laing 1961).

Tylko w jednym ważnym punkcie nie mogę zgodzić się z Laingiem. Staje on na stanowisku, że „podstawowa osobowość" lub jakiś „jeden wewnętrzny system" nie istnieją, ale że raczej każda osoba tworzy w sobie „różne zin-ternalizowane społeczne sposoby bycia". Obstaje on również przy poglądzie, że nie istnieją „podstawowe" emocje, nie istnieją instynkty ani osobowość, lecz związki, jakie ma dana osoba w takim lub innym kontekście społecznym (Laing 1967a).

Chcę tylko powiedzieć, że założenie o systemie „podstawowej osobowości" występujące u osoby A nie wyklucza możliwości, iż system ten pozostaje pod

nieustannym wpływem systemów B. C, D.....z którymi ten pierwszy komunikuje

się. i że w tym interpersonalnym procesie różne aspekty charakterologicznego systemu osoby A są zasilane ich energią, a inne tracą na swojej sile. Najprostszym przykładem może tutaj być osoba, u której występuje system sadomasochistyczny. W zetknięciu się tej osoby z jednym systemem B będzie aktywowany jej sadyzm, a w zderzeniu z innym systemem, np. C. aktywowany będzie jej masochizm.

Jednakże osoba, w której system nie jest wpisany sadomasochizm. w zetknięciu się z systemem B lub C nie zareaguje ani masochistycznie, ani sadystycznie.

Laing omawia problem przystosowania i adaptacji z pozycji radykalnego humanizmu oraz krytycznego stosunku do społeczeństwa; .Jeżeli jakaś formacja społeczna zmierza w złym kierunku, wówczas człowiek, który chce zachować dobry kierunek, musi tę formację opuścić".

Ale największym chyba, jak dotąd, jego osiągnięciem jest to. co konwencjonalnie można by nazwać „przyczynkiem do badań nad schizofrenią". Byłby to jednak bardzo niedoskonały sposób przedstawiania stanowiska Lainga. ponieważ z jego perspektywy choroba ta przestaje być chorobą, a staje się stanem istnienia, podróżą w ciemność wewnętrznego świata, wymiarem istnienia, w porównaniu z którym przeżycia „normalnego" ego stanowią tylko przedwstępną iluzję. Sądzę, że to. co Laing ma do powiedzenia, wykracza daleko poza dotychczasowe stwierdzenia psychoanalityków i otwiera nowe perspektywy dla psychoanalitycznego zrozumienia nie tylko psychozy, ale również „normalnego" umysłu (zarówno w jego zdrowych, jak i chorych aspektach), przeżyć religijnych czy artystycznych. Praca Lainga. moim zdaniem, może stanowić bardzo ważny i obiecujący przyczynek do dialektycznej rewizji psychoanalizy.

Motywy przezwyciężania tłumienia

Równie ważną sprawą jak odkrywanie przyczyn tłumienia jest poznanie czynników powodujących i przyspieszających proces likwidowania tłumienia, dzięki którym nieświadome staje się świadomym. Jest to przecież klucz do psychoanalitycznej terapii, a temu zagadnieniu poświęca się względnie mało uwagi. Zbyt często ludzie zadowalają się tradycyjnym psychoanalitycznym wyjaśnieniem, że za likwidowanie tłumienia w przeważającej mierze odpowiedzialne jest. z jednej strony, identyfikowanie symptomów, z drugiej zaś. zadowalająca relacja przenie-sieniowa z psychoanalitykiem. Jest to bez wątpienia prawda, ale nie wyjaśnia w wystarczający sposób procesu ustępowania tłumienia w sytuacjach terapeutycznych. (Z moich doświadczeń wynika, że decydującą rolę w usuwaniu tłumienia odgrywa przewaga tendencji biofilijnych nad nekrofilijnymi.)

Niezależnie od tego. czy uświadomienie nieświadomego możliwe jest jedynie w rezultacie psychoanalitycznej terapii, pewne pytania należy sobie zadać. Czy zdarza się to na zewnątrz tej sytuacji? A jeżeli tak. to jakie ważne fakty wchodzą tutaj w grę? Dialektyczna rewizja psychoanalizy koncentruje się właśnie na tym problemie i należy spodziewać się jeszcze niejednego nowego wglądu w tę dziedzinę.

Chcę jeszcze wspomnieć o kilku ważnych czynnikach. Pierwszy jest natury społecznej. Otóż. wydaje się. że sytuacja radykalnej zmiany społecznej, w której zaczynają rozpadać się wszystkie tradycyjne kategorie myślenia i odczuwania.