23923 P1021102 (2)

56 /. Objawienie: iiiblia

Warianty umyślne

Warianty umyślne niekoniecznie dowodzą złej woli ze strony przepisywacza „Gdy powstała jakaś wątpliwość co do tekstu oryginalnego, kopista, przekonany, że spełnia dobry czyn, wprowadzał śmiało swoje korekty, dodatki i przemilczenia — było bowiem pożądane, aby konkretny tekst, czytany, studiowany i traktowany jako reguła wiary oraz życia, był doskonały - a ośmielał się tym bardziej, im czystsza była jego intencja.”¹

Istniała ogólna tendencja do dokonywania poprawek w zakresie ortografii gramatyki i stylu, a była to pokusa trudna do zwalczenia dla szczycących się swą znajomością greki kopistów. Inną powszechną tendencją było osiąganie harmonii i zgodności przez usuwanie rozbieżności między tekstami paralelnymi, na przykład między fragmentami Ewangelii synoptycznych. Nierzadkie są też poprawki egzegetyczne i doktrynalne: trudności wyjaśniano albo omijano drogą przemilczeń. Przykładem wyjaśnienia jest zdanie: „Bo mąż niewierzący uświęcony jest przez żonę ” (1 Kor 7,14) - niektórzy dodają „wierzącą żonę”. Przykładem przemilczenia jest zdanie: „Wraz z Nim wyprowadzono na stracenie jeszcze dwóch [innych] łotrów” (Łk 23,32) — słowo „innych” się czasami opuszcza.

Krytyka zewnętrzna

Ta gałąź krytyki tekstowej zwie się zewnętrzną, ponieważ polega wyłącznie na autorytecie dokumentów zawierających wersje tekstu, a nie na wewnętrznej wartości tych wersji. Określając wartość jakiegoś wariantu, trzeba wziąć pod uwagę znaczenie wieku, liczby i charakteru rękopisów; nie wystarcza to jednak, by ustalić ponad wszelką wątpliwość oryginalną postać jakiejś wersji. Ostatecznie musimy wejrzeć w sam tekst.

Krytyka wewnętrzna

Krytyka wewnętrzna polega na ocenie — stosownie do tekstu i kontekstu - wewnętrznej wartości różnych wersji. Choć proponowano tu liczne reguły, jedynie dwa kryteria wydają się uzasadnione:²

1. Badając tekst krytyk musi wybrać taki wariant, który podsuwa najlepsze wyjaśnienie wszystkich innych, sam zaś nie daje się przez te inne wyjaśnić.

Warianty muszą być po kolei szczegółowo porównywane; niektóre szybko okażą się wtórne; z reszty da się czasem wybrać jedną wersję, która stanowi źródło innych. Trzeba przyznać, iż niełatwo stosować tę zasadę; tak więc decyzja jest zawsze kwestią delikatną.

2. Badając kontekst krytyk musi wybrać taką wersję, która najlepiej harmonizuje z właściwymi danemu autorowi skłonnościami. Trzeba rozważyć nie tylko metodę pisarza, jego słownictwo, gramatykę, styl i sposób przytaczania wypowiedzi, lecz jego zamiary, idee, temperament. Ten zmysł „wrażliwości” na jakiś utwór - choć trudny do określenia - może bardzo pomóc krytykowi w poszukiwaniu wersji oryginalnej. Trzeba wziąć pod uwagę fragmenty paralelne oraz warianty tych fragmentów.

Ten sporządzony naprędce zarys pozwoli przynajmniej ogólnie uświadomić sobie, że krytyka tekstowa jest sztuką wysoce specjalistyczną, sztuką wydawania wyważonego sądu o jakimś tekście w świetle informacji dostarczonych przez tradycję rękopisu. Jest to zadanie szczególne, gdyż krytyka powinna łączyć „sumienne przestrzeganie wszelkich praw krytyki z najgłębszą czcią dla świętego tekstu”³.

Krytyka literacka

Gdy tylko ustali się brzmienie tekstu, trzeba zbadać i określić jego znaczenie. Należy to do krytyki literackiej, która analizuje przede wszystkim język i kompozycję tekstu, następnie bada gatunek literacki księgi, aby ustalić jej formę literacką, wreszcie zaś decyduje, czy księga jest w pełni autentyczna, czy też uległa retuszowi.

Język

Waga filologicznych badań świętego tekstu podkreślona jest w Diyino afflante Spiritu.

Wynika z tego, że istotna jest znajomość języków biblijnych: hebrajskiego, greckiego i aramejskiego. Egzegeta musi studiować słownictwo, gramatykę i styl utworu; powinien też brać pod uwagę wyrażenia fachowe oraz nie przeoczyć faktu, że sposób użycia i znaczenie słów może się zmieniać w ciągu wieków. Należy pamiętać o kontekście (spójnia i związek wzajemny między jakąś częścią pisma a tymi częściami, które ją poprzedzają i po niej następują). Żaden tekst czy fragment tekstu nie powinien być rozważany w izolacji, można go bowiem

1

   M.-J. Lagrange, Project de critiąue textuelle rationelle du Nouveau Testament, „Revue Bibliąue”, 42 (1933) 495.

2

   Zob. L. Vaganay, Introduction to the Textual Criticism of the New Testament, przeł. B. V. Miller, London, Sands, 1937, s. 87-89.

3

Papież Pius XII, Diyino afflante Spiritu, London, C. T. S., przyp. 24.