23936 Językoznawstwo ogólne zagadnienia do egzaminu

SYNCHRONIA I DIACHRONIA W LINGWISTYCE

Język można badać z punktu widzenia jego f-cjonowania w danej epoce niezależnie od tego, jakim zmianom on podlega w czasie, czyli z p-tu widzenia synchronicznego, albo też w rozwoju historycznym, zwracając gł. uwagę na kolejne zmiany i przekształcenia w jego strukturze (słownictwie, składni, morfologii, fonologii), czyli z p-tu widzenia diachronicznego.

J-znawstwo synchroniczne - typ j-znawstwa badający jęz. w danym momencie jego rozwoju. Przedmiotem zainteresowania jest sposób f-cjonowania mechanizmu jęz. niezależnie od pochodzenia jego poszczeg. elementów. Zaczęło się rozwijać bujnie dopiero z chwilą zapanowania założeń i metod strukturalist. w nauce o jęz.

Ostre rozgraniczenie badań synchronicznych od diachroniczny przeprowadził F. de Saussure. Od tej pory podkreśla się, że ze względu na to, iż przeciętni użytkownicy jęz. nie znają historii jego rozwoju, a mimo to posługują się nim poprawnie, opis mechanizmu f-cjonowania jęz. musi być przeprowadzony na podstawie jego aktualnego stanu, tj. w ujęciu synchronicznym

J-znawstwo diachroniczne - dział j-znawstwa zajmujący się zagadnieniami rozwoju jęz. z p-tu widzenia zmian, którym on podlega w czasie.

Jako nauka zaczęło się kształtować na przeł. XVIII i XIX w., kiedy zaczęły powstawać poszczeg. filologie, które pociągały za sobą zainteresowanie starymi tekstami, a ts. i dawnymi okresami rozwojowymi poszczeg. jęz.

Ważnym pojęciem j-znawstwa diachronicznego jest prawo głosowe. I prawa głosowe zaczęto formułować w 1. poł. XIX w.

Do wysokiego poziomu j-znawstwa diachronicznego doprowadzili młodogramatycy, dla których ten typ j-znawstwa stanowił jedyny przedmiot zainteresowań i którzy gramatykę opisowa traktowali jedynie jako środek do nauczania jęz. w szkole. W okresie kształtowania się tego kierunku znano już wiele praw głosowych, pokuszono się więc o wystąpienie z tezą o ich bezwyjątkowości. II ważnym osiągnięciem młodogramatyków było wprowadzenie do badań diachronicznych pojęcia analogii, której ogromna rola w rozwoju j-znawstwa jest powszechnie uznawana.

W okresie strukturalizmu zainteresowanie zagadnieniami rozwoju j-znawstwa znacznie zmalało na rzecz problematyki synchronicznej. Metody strukturalist. do badań diachronicznych stosowali gł. J. Kuryłowicz (starał się uściślić pojęcie analogii i zastosować je do badania takich zjawisk, jak akcentuacja i oboczność), A. Marti net (próbował tłum. zmiany fonetyczne w kategoriach ekonomii jęz.).

Przewagę zainteresowań problematyką synchroniczną obserwuje się gramatyce transformacyjno-generatywnej (R. D. King, R. Lass).

W badaniach diachronicznych nad j-znawstwem najczęściej stosowana jest met. hist.-porównawcza. Zdecydowanie mniej popularna jest glottochronologia.

Wg de Saussure'a zarówno j-znawstwo synchroniczne, jak i diachroniczne, istnieje na zasadzie wyłączności. Chodzi przy tym o różnice pomiędzy synchronicznym kierunkiem badań, kontynuującym tendencje klasyki a kierunkiem diachronicznym, którey dominował dotąd w niem. j-znawstwie. W rzeczywistości synchronia i diachronia są ze sobą ściśle powiązane - synchronia jest odcinkiem ciągu czasowo-diachronicznego, diachronia zaś - sumą synchronii.

LINGWISTYKA TEKSTU. SPÓJNOŚĆ TEKSTU

Lingwistyka tekstu - kierunek j-znawstwa; dyscyplina z pogranicza j-znawstwa i semiotyki, powstała i rozwija się w opozycji do trąd. przekonania , że zd. jest największą strukturą jęz., zasługującą na zainteresowanie j-znawcy.

Bada teksty, uznając je za złożone znaki językowe.

Tekst - każdy wyrażony, celowy i zrozumiały komunikat, dający się odgraniczyć od in. komunikatów.

Przedmiotem szczególnego zainteresowania LT jest struktura i ogólne zasady budowy tekstu (w ramach kompetencji jęz.) i - przede wszystkim - czynniki i warunki spójności jęz. tekstu (łac. textum 'więź, połączenie'). Ponadto zajmuje się stosunkami w zakresie referencji obserwowanej w tekście, pronomalizacją (wyrażeniami odsyłającymi do tekstu wstecz i naprzód), polami semiotycznymi.

LT rozwinęła się z retoryki, stylistyki, strukturalnego j-znawstwa ros., strukturalizmu praskiego i z teorii dzieła lit. Ukonstytuowała się po 1965 r.

Prekursorzy - L. Hjemslev, K. L. Pikę, Z. S. Harris.

LT przyczyniła się do określenia roli zaimków, spójników, partykuł, sygnałów rozczłonkowania, elipsy, szyku, metatekstów.

W Polce teorię tekstu reprezentują gł. zbiory studiów p. red. M. R. Mayenowej.

Spójność tekstu (koherencja) - 1 z podstawowych problemów lingwistyki tekstu.

Tekst określa się na ogół jako spójny, gdy stanowi swego rodzaju całostkę semantycznie odnoszącą się do określonej, dającej się pot. wyodrębnić jako jednolita sfera rzeczywistości pozajęz.

Badając warunki spójności tekstu, ustalono, że istotnym jej współczynnikiem są elementy składniowe, pojawiające się wprawdzie wewnątrz zdań, ale mające f-cje ponadzdaniowe. Zalicza się do nich np. scalające tekst w ramach akapitu ponadwypowiedzeniowo użyte zaimki (zwł. anaforyczne), kolejność zdań i obowiązująca w ramach tej kolejności dystrybucja zaimków oraz synonimów rzeczowników. Ponadto warunkiem spójności tekstu wielozdaniowego jest jego jedność tematyczna - każde kolejne zdanie musi zawierać jakąś minimalną choćby informację, która była już zawarta wiz poprzedzających zd.