24027 ScannedImage 25

i nowoczesnego świata. W wymiarze przestrzennym ów proces sekularyzacji przynosi zmianę nastawienia Kościoła do świata z orientacji „inno-światowej” na orientację „wewnątrzświatową”. Odtąd działania na rzecz pokoju i sprawiedliwości oraz czynne uczestnictwo w przekształcaniu świata staną się nie dodatkowym, ale konstytutywnym wymiarem zbawczej misji Kościoła. W wymiarze czasowym legitymizacja nowoczesności pociąga za sobą uznanie zasady historyczności i zobligowanie Kościoła do rozpoznawania „znaków czasu”. Nie mówi się już o Kościele, który naucza świat odwiecznych prawd i podtrzymuje obiektywny porządek moralny ontologicznie wpisany w prawo naturalne, lecz o Kościele, który godzi się z zadaniem docierania do znaczenia Ewangelii poprzez interpretację historyczną.

W wymiarze eklezjologicznym konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium w zasadniczy sposób zmieniła sposób postrzegania przez Kościół własnej tożsamości jako instytucji religijnej, umieszczając na początku tekstu definicję Kościoła jako „Ludu Bożego”. Z definicji tej wynika, że wszyscy, zarówno duchowni, jak i świeccy, uczestniczą, choć oczywiście w różnym stopniu, w tym samym kapłaństwie Chrystusa. Dopiero potem następuje omówienie roli episkopatu i hierarchicznego podziału pracy wewnątrz Kościoła. Także omówienie funkcji osób świeckich w Kościele oraz kwestii powszechnego wezwania do świętości poprzedza rozważania nad funkcją i powołaniem osób duchownych.

Wreszcie dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele Christus Dominus podkreśla zbiorową, kolegialną naturę episkopatu jako sukcesora Kolegium Apostołów, który w jedności z papieżem sprawuje wspólnie pasterki i nauczycielski urząd całego Kościoła. Dekret zaleca także przywrócenie instytucji synodów i soborów z okresu wczesnego Kościoła i nakazuje ustanowienie narodowych i regionalnych konferencji biskupów. Najważniejszą konsekwencją dwóch ostatnich dokumentów, Lumen gentium i Christus Dominus, jest wyraźna zmiana spojrzenia na charakter owego zbiorowego ciała, które ma prawo określać zbiorową tożsamość Kościoła.

Ideologiczne spory toczone wewnątrz Kościoła od czasu wstąpienia na tron papieski Karola Wojtyły, a zwłaszcza od chwili przyjęcia przez kardynała Ratzingera stanowiska nowoczesnego „wielkiego inkwizytora”, pokazują, że pośród członków tego zbiorowego ciała istnieje wiele kwestii spornych dotyczących poprawnej teologicznej interpretacji wspomnianych

tekstów. Jednak z socjologicznego punktu widzenia, zamierzone bądź niezamierzone społeczno-historyczne skutki, wywołane publikacją i szerokim przyswojeniem sobie przesłania tych dokumentów, są niezaprzeczalne. Najlepszym tego dowodem jest samo pojawienie się projektu katolickiej odnowy opartego na przekonaniu, że owe społeczno-historyczne skutki były niespodziewanym i niepożądanym efektem błędnej interpretacji pierwotnych intencji Soboru^{1 2 3}.

Jeśli wcześniej o charakterze Kościoła decydowała przede wszystkim natura państwa, to od czasu gdy Kościół przestał być - lub przestał zabiegać 0 to, by stać się - instytucją przymusową, o zmiennym charakterze Kościoła jako religii publicznej decyduje natura lub model społeczeństwa. Odmienne role odgrywane przez Kościół katolicki w procesach demokratyzacji w Hiszpanii, Polsce i Brazylii wynikały nie tylko z różnej natury panujących < w tych krajach rządów autorytarnych, lecz także z różnicy w naturze j i; modelach istniejących tam społeczeństw. W prezentowanych tu trzech studiach historycznoporównawczych używamy, za Guillermo 0’Donnellem, IpISałegorii „społeczeństwa obywatelskiego”, „narodu” i „ludu” jako altema-•^jwnych, konkurencyjnych modeli społeczeństwa i jako alternatywnych pEftsad i struktur mediacji między państwem a społeczeństwem oraz między ciołem a społeczeństwem⁴.

Hiszpański Kościół katolicki zaakceptował w końcu swoje oddzielenie 1 państwa oraz realia pluralistycznego społeczeństwa obywatelskiego. Ro-

131

1

Projekt odnowy kardynała Ratzingera stara się zrewidować znaczenie wspomnianych ch dokumentów, podkreślając, (a) wbrew doktrynalnemu relatywizmowi i moralne-Lsubiektywizmowi, obowiązek podporządkowania indywidualnego sumienia prawdzie Zjawionej i obiektywnemu porządkowi moralnemu; (b) wbrew „populistycznym” defi-Ifcjtam Kościoła, obraz Kościoła jako „tajemnicy nadprzyrodzonej”, i wbrew immanentnej

2

ngelii społecznej, transcendentny, eschatologiczny i duchowy charakter Królestwa

3

ego; (c) wbrew uczestnictwu osób świeckich w powszechnym kapłaństwie, a teologów ńeckich w Magisterium Kościoła, hierarchiczną strukturę urzędu biskupiego pod prze-dńictwem papieża oraz (d) wbrew kolegialnej strukturze episkopatu i doktrynalnej kcji synodów i konferencji biskupów, kanoniczną, doktrynalną i duchowną władzę hnią każdego biskupa sprawowaną w bezpośredniej jedności z papieżem. Zob. er Hebblethwaite, Synod Extraordinary: The Inside Story of the Romę Synod, Novem--December 1985, Garden City, N. Y. 1986.

4

Guillermo 0'Donnell, Tensions in the Bureaucratic-Authoritarian State and the estion of Democracy [w:] David Collier (red.), The New Authoritarianism in Latin erica, Princeton 1979.