24212 mity026

c

chmurnik - zob. obłocznik.

Chors - bóstwo czczone na Rusi, niepewnej autentyczności. Powieść minionych lat (s. 267-268) podaje pod rokiem 980, że ksia.żę Włodzimierz kazał postawić na wzgórzu, na którym później wzniesiono cerkiew św. Wasyla (Bazylego), w pobliżu swego dworu w Kijowie bałwany (posągi) - (zob.:) Peruna, Chorsa, Dadźboga, Strzyboga, Si(e)-margła i Mokosza. Lud nazywał ich bogami, składał im ofiary, „i przywodzili syny swoje i córy na ofiarę biesom i plugawili ziemię ofiarami swymi". Autor Słowa o wyprawie Igora, opisując wyprawę księcia po-łockiego Wsiesława (1044-1101, pokonany i wyparty 23 X 1069 z Kijowa), który w nocy dobiegł z Kijowa przed kurami do Tmutorakania (na półwyspie Tamańskim, Krym), stwierdził poetycko, iż „wielkiemu Chorsowi drogę przebiegał". Niefortunny książę jest tu przedstawiony jak gdyby duch ciemności, Chors natomiast zdaje się występować w charakterze boga-słońca (choć A. Bruckner był zdania, że księżyca). Na ogół uważa się, że nazwa Chors stanowi przejęcie z irańskiego (awestyjskie xvar „aureola", nowoperskie xurśet „błyszczące słońce", sanskryckie hara „ogień"). Tmutorakań był w XI w. księstwem ruskim, uprzednio jednak był jednym z ośrodków państwa Chazarów, w którym element irański (Alanowie) odgrywał dużą rolę. A. Bruckner uważał Chorsa za bóstwo rodzime, słowiańskie, i próbował jego imię wyprowadzić z prasłowiańskiego; por. polskie wy--chars-ły - „wynędzniały" (księżyc wobec słońca bądź księżyc ubywający). Wszakże „«wynędzniały-wycharsły» nie bardzo się mieści w ramach kultowych" (A. Gieysztor), nie mówiąc już o tym, że w religiach ludów indoeuropejskich, w przeciwieństwie do folkloru, „księżyc zajmuje skromne miejsce mitologiczne" (tamże). Zdaniem H. Łowmiań-skiego Chors był identyczny z następującym po nim w „panteonie Włodzimierza Wielkiego" Dadźbogiem, był bóstwem słonecznym i został przejęty przez Nikona, twórcę najdawniejszej redakcji Powieści minionych lat z Tmutórakania. Nikon sztucznie połączył kijowskiego Dadźboga z tmutorakańskim Chorsem w jedną postać.

Choryw - zob. Kij, Szczek, Choryw i Łybedź.

Chościsko - ojciec -> Piasta. Dwukrotnie (I, 2 i 3) wymienia go Anonim Gall jako ojca Piasta, a za nim Kadłubek, Kronika polsko-śląska, Kronika książąt polskich oraz Dzierzwa. Dopiero Kronika zoielkopolska (c. 6-8) zmieniła nazwę Chościsko na przydomek -» Popiela (Pompi-liusza II), podając zarazem wyjaśnienie: „Temu nędznikowi Pompi-liuszowi nadano przydomek Chościsko, ponieważ miał na głowie trochę długich włosów. Chościskiem bowiem zdrobniale nazwano go jakby małą miotełkę". Podobnie Długosz (s. 212-213): „Nie tylko stał się przedmiotem pogardy, lecz i szyderstwa u swoich i obcych, wstrętny był, mając brzydkie a do tego rzadkie i wytarte włosy na głowie, wstrętniejszy jeszcze z powodu rozpusty i nędznych obyczajów, otrzymał u swoich pogardliwy przydomek Chwościsko, co oznacza wyniszczoną i nędzną miotłę". Jeżeli w zachowanych późnośredniowiecznych rękopisach kroniki Anonima Galla niekonsekwentnie w tytule pierwszego rozdziału znajdują się słowa: „O księciu Popielu zwanym Chościskiem", jest to już ślad znajomości przez kopistów wersji zapoczątkowanej przez Kronikę wielkopolską. W wersji tej, jako przydomek Popiela, trafił Chościsko do Starej baśni J. I. Kraszewskiego. Zdaniem J. Banaszkiewicza podana wyżej średniowieczna etymologia imienia Chościsko jest błędna, w rzeczywistości właściwa forma brzmiała „Kosisko" lub podobnie, wywodziła się od „kosy" - długich bądź w specjalny sposób trefionych włosów - i wskazywałaby na wysokie pochodzenie Kosiska, właściwego protoplasty dynastii, której nie mniej niż „Piastowie" przysługiwałaby nazwa „Kosiskowie". (Porównaj me-rowińskich „władców trefionych" [reges criniti] oraz inne przejawy manifestowania wysokiej pozycji społecznej przez noszenie długich i specjalnie pielęgnowanych włosów, np. u germańskich Swewów.)