23122 słow043

nikacli. Badacze skłonni są tu zazwyczaj widzieć ślady konstrukcji przysłupowcj, w której ściany zrębowe z okrągłych w przekroju bierwion lub dartych desek są wsparte od wewnątrz slupami. Trzeba jednak zauważyć, że w wielu przypadkach pomiędzy slupami a ścianą ziemną było zbyt mato miejsca, by mogła się tam zmieścić drewniana ściana z okrąglaków. Konstrukcja przyslupowa, znana ze źródeł etnograficznych, obejmuje przy tym slupy dostawiane od zewnątrz, a nic wewnątrz ścian zrębowych (M. Pokropek 1976, s. 90). Oczywiście, nic można wykluczyć, że tak też wyglądała konstrukcja ścian chat wczesnośredniowiecznych Słowian, ale wówczas ich powierzchnia mieszkalna byłaby znacząco mniejsza niż odtwarzanego archeologicznie zagłębionego obiektu. Puste miejsce między ścianą ziębowąaścianąziemnąmogłoby być wówczas wypełniane słomą lub innym materiałem izolacyjnym. Wydaje się jednak, że rekonstruując wygląd zagłębionych chat wczesnosłowiańskich badacze zbytnio sugerowali się przekonaniem o ich długotrwałym użytkowaniu, a stąd przyjmowali niezbędność ist-nienia solidnej konstrukcji drewnianych ścian. Tymczasem w rzeczywistości zagłębienie chaty mogło służyć właśnie wyeliminowaniu konieczności budowy takich ścian. Już L. Nicderle (1953, s. 260), a za nim Z. Klanica (1986, s. 159) zwrócili uwagę, że chaty ziemiankowe są typową formą domostw wznoszonych doraźnie, wymagających mniej materiałów i czasu niż budynki naziemne, i dlatego odpowiednich w czasie częstych zmian miejsc pobytu, np. w dobie migracji. W wielu kulturach i regionach Europy ziemianki były domostwami czasowymi, a zastąpienie ich przez solidne konstrukcje naziemne było miarą stabilizacji osadnictwa i materialnego sukcesu osadników (P.H. Dixon 1993). Mocnym argumentem przemawiającym za trafnością takiej teorii również w odniesieniu do chat wczesnosłowiańskich jest ewidentna krótkotrwałość ich użytkowania, o której świadczą: skromność znajdowanych w ich wypcłniskach zespołów zabytków, nikła miąższość warstwy użytkowej na ich dnach oraz dobry stan kamieni w piecach. Także informacja przekazana przez Prokopa z Cezarei, że Słowianie żyją w nędznych chatach, wskazuje raczej na brak trwalszych konstrukcji. Wszystko to może świadczyć, że wbrew rozpowszechnionym rekonstrukcjom wiele, może nawet większość, wczesnosłowiańskich czworokątnych ziemianek nie miało w ogóle drewnianych ścian lub też ich ściany były wykonane w lekkiej konstrukcji plecionkowej, jak sugerowali np. I. Plcinc-rova (1986) i M. Gojda (1991). W takim właśnie przypadku byłaby uzasadniona obecność słupów narożnych lub soch, na których wspierałby się dach. Konieczność odrzucenia możliwości istnienia ścian drewnianych wynika również z faktu, iż kamienny piec przylega w wielu przypadkach bezpośrednio do ściany ziemnej, nic pozostawiając miejsca na drewniane elementy. Tym samym domostwo takie byłoby zbliżone do pozbawionych drewnianych ścian ziemianek znanych zc źródeł etnograficznych z Bułgarii, Rumunii, innych rejonów Półwyspu Bałkańskiego i Ukrainy (K. Moszyński 1967, s. 475-477, zwłaszcza ryc. 419).

W kulturze ludowej na terytorium Polski takie zagłębione konstrukcje z daszkami wspartymi bezpośrednio na ziemi spotyka się jeszcze zwłaszcza we wschodniej części kraju, gdzie pełnią one rolę piwniczek (np. M. Pokropek