28135 SNB13721

186 Osoby niepełnosprawne w Polsce w łatach dziewięćdziesiątych

relatywnie niskie). Odzwierciedleniem tej sytuacji jest to, że w odczuciu osób niepełnosprawnych nastąpiło osłabienie zagrożenia biedą i niepewną przyszłością.

•    Na tynku pracy dla osób niepełnosprawnych nastąpiło znaczne pogorszenie szans otrzymania pracy, w tym przede wszystkim pracy stałej. Uruchomione mechanizmy wsparcia zatrudnienia osób niepełnosprawnych okazały się mało sprawne, a najprawdopodobniej system bodźców, jakie one wytwarzały, nie działał w interesie osób niepełnosprawnych. Chociaż więc statystyka wykazuje wzrost liczby miejsc pracy dla inwalidów, to jednak w praktyce dotyczy on osób o lekkich formach niepełnosprawności.

•    Nastąpiła względna pauperyzacja rodzin osób niepełnosprawnych. Wprawdzie dane obiektywne pokazują, że również one stały się uczestnikami ogólnej poprawy materialnego standardu życia, ale jeśli porównać wskaźniki dotyczące tej grupy rodzin z ogólnymi danymi dotyczącymi poprawy sytuacji materialnej przeciętnej polskiej rodziny, to stwierdzimy nasilające się zróżnicowanie na niekorzyść tych pierwszych. Obok tendencji do pauperyzacji względnej mamy także do czynienia ze zjawiskami pauperyzacji bezwzględnej, które dotykają przede wszystkim rodziny osób niepełnosprawnych w środowisku wiejskim.

3. Relatywnemu pogorszeniu uległy istotne dla osób niepełnosprawnych możliwości korzystania z usług medycznych (przede wszystkim specjalistycznych) i rehabilitacyjnych. Zostało to spowodowane z jednej strony postępującą komercjalizacją tej dziedziny, co obniżyło osiągal-ność wielu form pomocy medycznej i rehabilitacyjnej dla inwalidów, których na nie nie stać. Z drugiej strony ograniczenia finansowe w instytucjach publicznych również zmniejszają potencjał oferowanych przez nie usług. Dodatkowe trudności w korzystaniu z opieki medycznej wprowadziła także zmiana zasad korzytania z niej, wprowadzona przez reformę służby zdrowia. Sprostanie potrzebom zdrowotnym i rehabilitacyjnym staje się dla wzrastającej liczby osób niepełnosprawnych dramatycznym wyzwaniem.

4. W warstwie deklaratywnej polityka socjalna państwa dostrzegała potrzebę rozszerzenia form i zakresu pomocy dla niepełnosprawnych, a także konieczność rozwijania partnerskich, podmiotowych mechanizmów jej świadczenia czy wreszcie wspierania wyższych potrzeb i umacniania

^dzielności życiowej tych osób. Mimo wiciu inicjatyw w tym zakre-ie bilans pokazuje, że te zadania nie zostały wykonane: służby socjalne nie znalazły adekwatnych rozwiązań finansowych i organizacyjnych dla rozwinięcia nowych jakościowo form pomocy społecznej dla środowiska niepełnosprawnych. Rola służb publicznych sprowadza sic w praktyce do zabezpieczenia finansowego inwalidów, j W układzie wspomagania osób niepełnosprawnych dominującą pozycję zachowała rodzina, choć wraz z narastaniem problemów zdrowotnych, starzeniem się i rozmaitymi zagrożeniami ekonomicznymi (głównie bezrobociem) i ta struktura wypełnia swoje zadania z coraz większymi trudnościami. Brak jest przy tym wskaźników tego, że instytucje publiczne uwzględniają ten stan rzeczy w swoich programach działania i starają się dostosowywać instrumenty swojego oddziaływania do potrzeb rodziny niepełnosprawnego.

Bilans analizowanych uwarunkowań sytuacji osób niepełnosprawnych w społeczeństwie wskazuje na to, że transformacja ustrojowa spowodowała zarówno pozytywne, jak i negatywne konsekwencje. Do pozytywnych zaliczyć należy:

•    Ustabilizowanie zabezpieczenia finansowego osób niepełnosprawnych poprzez system rent, emerytur i zasiłków, co w znaczącym stopniu uniezależniło ich sytuację od koniunkturalnych wahań na rynku pracy oraz inflacji.

•    Tworzenie nowych instytucji i mechanizmów pomocy, które są dostosowane do warunków gospodarki rynkowej.

•    Likwidacja uciążliwości w zakupie towarów i usług.

•    Poprawa materialnego wyposażenia gospodarstw domowych inwalidów.

•    Tworzenie możliwości artykulacji interesów środowiska. Powstanie korzystnych warunków działania stowarzyszeń i organizacji zrzeszających inwalidów i ich rodziny.

•    Zmiana atmosfery społecznej wokół problematyki niepełnosprawności: otwartość prezentowania i dyskutowania zagadnień z nim związanych w mediach oraz na różnorodnych forach publicznych.

Wśród pozytywnych konsekwencji przemian lat dziewięćdziesiątych na szczególne podkreślenie zasługuje zmiana atmosfery społecznej wobec problemów niepełnej sprawności. O problemach życiowych ludzi niepełnosprawnych zaczęto mówić często i bez zahamowań. Dotyczy to za-