18702 SNB13710

164 Osoby niepełnosprawne w Polsce w latach dziewięćdziesiątych

Gospodarka rynkowa nie poparta odpowiednią polityką społeczną doprowadziła do dalszego ubożenia osób z grupy upośledzonych statusowo. Nałożyła się na to przede wszystkim pogarszająca się sytuacja ekonomiczna ludności wiejskiej, z której przede wszystkim grupa ta się rekrutowała. Nie bez znaczenia jednak dla procesu marginalizacji tej grupy były także efekty starzenia się ich rodzin i ich malejący potencjał wspomagający.

Procesy starzenia się, ubożenia nie ominęły także grupy osób pasywnych i wyizolowanych. Doprowadziły one do znacznego ujednolicenia ich sytuacji i upodobnienia się ich głównych problemów życiowych. Problemami tymi przestały być kwestie braku społecznej aktywności czy dostępności relacji międzyludzkich, a stała się przede wszystkim ich niekorzystna sytuacja materialna, brak dostępu do opieki medycznej i rehabilitacji. Obserwując zmiany zachodzące wśród tych osób widać wyraźnie, jak potrzeby wyższego rzędu ulegają zredukowaniu w sytuacji zmniejszających się możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb egzystencjalnych.

W sytuacji ogólnego pogarszania się możliwości funkcjonowania osób niepełnosprawnych i braku dostatecznego wsparcia ze strony instytucji państwowych i organizacji pozarządowych jednym z podstawowych kapitałów jest w dalszym ciągu pomoc i oparcie w rozbudowanej rodzinie. Tam, gdzie taka pomoc i oparcie istnieje, staje się ona najistotniejszym czynnikiem zapobiegającym marginalizacji. Jest smutnym faktem, że pod koniec dekady nowego, demokratycznego ładu, ciągle jeszcze nie zostały wypracowane mechanizmy wspomagania tej kategorii osób, charakterystyczne dla społeczeństwa obywatelskiego.

Trywialne jest stwierdzenie, że rynek nie rozwiązuje kwestii społecznych, w tym narastającego problemu niepełnej sprawności. Również wyniki naszego badania pokazują, że sam rynek wręcz ogranicza realizację aktywności osób niepełnosprawnych i stawia obiektywnie słabszych w sytuacji niezawinionej biedy. W niedalekiej perspektywie niekontrolowany rynek może stać się jeszcze jedną barierą integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem. Jednym z ważniejszych ceLw naszego badania było właśnie zarysowanie problemów, które polityka ta winna obecnie podjąć. W związku ze starszym wiekiem naszych respondentów - w wieku emerytalnym była co druga kobieta i co czwarty mężczyzna - formułowane dalej wnioski odnoszą się głównie do polityki wobec niepełnosprawnych w wieku zbliżonym do przedemerytalnego i emerytalnym. Do-

liczebny udział tej grupy wieku wśród niepełnosprawnych roś-01 _wraz z ogólnym starzeniem się społeczeństwa.

_laterialne warunki życia

Materialne warunki życia osób niepełnosprawnych kształtowały się , wach dziewięćdziesiątych pod wpływem wielu współzależnych czynów o charakterze indywidualnym, rodzinnym i systemowym:

, ogólne zmiany zachodziły wraz z naturalnym procesem starzenia się i narastania ograniczeń indywidualnej aktywności życiowej, w tym możliwości wykonywania pracy, by dorobić do renty czy emerytury;

. różne zdarzenia w ich życiu osobistym i rodzinnym miały często decydujący wpływ na zmianę sytuacji finansowej, warunki mieszkaniowe, możliwość otrzymywania pomocy od osób z najbliższej rodziny; pogorszenie warunków życia było najczęściej następstwem bezrobocia w rodzinie, śmierci współmałżonka lub pojawienia się nowych chorób i pogłębienia niepełnosprawności; poprawa wiąże się natomiast zwykle z uzyskaniem lepiej płatnej pracy lub z podjęciem pracy w ogóle oraz stosowaniem różnych strategii przystosowania do nowych warunków rynkowych;

• wszystkie indywidualne i rodzinne zmiany zachodziły w okresie gruntownych reform systemowych i zmian w polityce społecznej, które były podejmowane bezpośrednio w odniesieniu do osób niepełnosprawnych, lub które w sposób pośredni miały wpływ na materialne warunki życia tych osób i ich rodzin.

Oceniając rezultaty systemowych reform realizowanych w latach dziewięćdziesiątych w odniesieniu do sytuacji osób niepełnosprawnych i ich rodzin trzeba stwierdzić, że nie przyniosły one znaczącej poprawy ich położenia materialnego na tle ogółu polskich rodzin. Na podstawie dostępnych statystyk można stwierdzić, że w 1998 roku poziom dochodów na osobę w rodzinach utrzymujących się głównie z rent inwalidzkich był przeciętnie niewiele niższy w porównaniu z ogółem polskich gospodarstw domowych (o około 13%). Różnica ta na niekorzyść rodzin z inwalidami była jednak już dużo większa w porównaniu z gospodarstwami domowymi emerytów (o około 26%), pracowników (o około 18%), pracujących na własny rachunek (o prawie 30%).