28385 IMGv96

3. Cofer i Appley - dokonują podsumowania psychodynamicznej teorii moty •wacji, ujmując ją w czterech kategoriach:

•    Energia — biologiczne stany organizmu;

•    Geneza zachowania - popędy (potrzeby, instynkty);

•    Samokontrola motywacji — motywacja najczęściej nieświadoma;

•    Mechanizm motywacyjny - redukcja napięcia.

Koncepcja behawiorystyczna jest — podobnie jak pozostałe elementy beha-wioryzmu - koncepcją empiryczną. Siłę motywacji, jej ukierunkowanie ocenia się post hoc (po liczbie prób, po wielkości włożonego wysiłku, po rodzaju uzyskanych wzmocnień). Podstawowe w behawiorystycznej teorii motywacji są trzy pojęcia: popęd (drive), przynęta lub pobudka (incentive) oraz wzmocnienie (re-inforcement). Podział na te trzy kategorie zjawisk nie jest rozłączny.

Popęd pojmowany jest obiektywnie jako wielkość deficytu jakiegoś ważnego dla organizmu czynnika pozytywnego lub jako siła oddziaływania czynnika negatywnego. Można powiedzieć, że popęd to mniej lub bardziej ukierunkowany i mniej lub bardziej specyficzny niepokój pojawiający się w organizmie i uruchamiający czynności ukierunkowane na usunięcie tego niepokoju.

Pobudka (przynęta) to obiekt lub stan mający zdolność redukowania lub zmniejszania wielkości popędu.

Wzmocnieniem jest każdy obiekt lub każdy stan rzeczy, który zwiększa prawdopodobieństwo powtórzenia reakcji wywołanej działaniem danego bodźca (pobudki lub/i popędu)¹.

Istnieje wiele szczegółowych zależności między wzmocnieniami i gotowo- \ ścią do wykonywania pewnych zachowań. Gotowość ta rośnie wraz z:

•    wielkością nagrody (wielkością zredukowanego popędu);

•    częstością otrzymywania danej nagrody, choć w miarę ponawiania nagrody 3 jej wartość wzmacniająca stopniowo maleje;

•    regularnością otrzymywania danej nagrody, choć w miarę przedłużania się serii regularnych nagród wartość wzmacniająca kolejnych nagród jest coraz \ mniejsza.

Humanistyczna koncepcja motywacji dotyczy tylko ludzi. Najpełniejszy jej wyraz dał Abraham Maslow, po części nawiązujący do Rogersa i Fromma. Teoria motywacji Maslowa zakłada obecność dwóch mechanizmów motywacyj- \ nych:

•    potrzeb niedoboru (D - needs) oraz

•    potrzeb wzrostu (B - needs), niekiedy nazywanych metapotrzebami.

Potrzeby pierwszego rodzaju ułożone są hierarchicznie: od najbardziej pierwotnych potrzeb fizjologicznych (powietrze, pokarm, woda, sen), które są w swym działaniu kategoryczne, ale bynajmniej nie jednoznaczne. Na przykład głód nie musi być wskaźnikiem braku składników odżywczych w organizmie, może zaś być sygnałem niepokoju. Deprywacja potrzeb fizjologicznych koncentruje uwagę i działania organizmu na ich zaspokojeniu. Zaspokojenie potrzeb fizjologicznych uruchamia nowe potrzeby, które Maslow nazywa potrzebami bezpieczeństwa. Źródłem deprywacji tych potrzeb jest brak stabilności w otoczeniu, chaos, konflikty społeczne, deficyty ekonomiczne i różnego rodzaju bodźce zagrażające. Zaspokojenie potrzeb fizjologicznych oraz potrzeb bezpieczeństwa otwiera drogę następnym - miłości i przynależności. Zaspokojenie trzech wspomnianych wyżej umożliwia koncentrację uwagi na potrzebie szacunku - wzbudzanej przez niską ocenę ze strony innych, niską pozycję społeczną, poczucie braku sił, braku osiągnięć, kompetencji, ale też przez brak prestiżu czy złą reputację.

Wreszcie - zaspokojenie (przynajmniej częściowe) potrzeb niższego rzędu uruchamia poziom najwyższy: poziom potrzeb samourzeczywistnienia (potrzeby typu B). Przybierają one różne formy, zależne od indywidualnych preferencji jednostki. Dużą rolę w tej grupie potrzeb przypisuje się potrzebom poznawczym, potrzebie wiedzy, rozumienia świata. Humanistyczna teoria motywacji wprowadza istotne rozróżnienie między motywacją opartą na konieczności - muszę -i motywacją opartą na wyborze — chcę.

Jak powiedział siedemnastowieczny filozof holenderski, Baruch Spinoza -„myśli sprzeczne rodzą ból”². Do tej tezy, w większym lub mniejszym stopniu odnosi się większość poznawczych teorii motywacji. Najbardziej znaczącymi koncepcjami poznawczymi motywacji są:

•    teoria równowagi poznawczej oraz

•    teoria dysonansu poznawczego.

Koncepcja dysonansu poznawczego jest teorią ogólniejszą niż teoria motywacji. Założenia teorii dysonansu są dość proste. Zakłada się, że:

1)    Ludzie gromadzą dane poznawcze (cognitions), które stanowią jakiś fragment całej wiedzy;

2)    Dane te mogą być przedmiotem porównywania ze sobą (choć sam mechanizm porównywania nie jest oczywisty);

3)    Wynikiem porównywania danych poznawczych może być ustalenie jednej z trzech relacji między nimi: konsonansu, dysonansu lub braku związku.

• konsonans pojawia się wtedy, gdy (biorąc pod uwagę tylko dwa naraz elementy poznawcze), z treści jednego z nich „wynika” treść drugiego.

1

Ibidem, ss. 431-432.

2

Ibidem, s. 435.