28905 Obraz6

76 VIII. Państwo - przymus, hierarchia, wspólnota

scowych lub obcych oligarchów, są tego ewidentnym dowodem. Niemożność uzyskania przez państwo prawnego i faktycznego monopolu w dziedzinie stosowania przymusu fizycznego świadczy z reguły o jego bardzo złym stanie, grożącym mu rozpadem lub utratą niepodległości. Takie przypadki spotyka się współcześnie w niektórych państwach Afryki i Azji.

98.    W państwach, w których nie doprowadzono do pełnej monopolizacji środków przemocy, starano się przynajmniej zachować je pod kontrolą prawa. W Stanach Zjednoczonych dostęp do broni jest stosunkowo łatwy, choć takiej - wzmożonej w ostatnich latach - kontroli podlega. Łatwy dostęp do broni ma swoje historyczne przyczyny. Podbój Ameryki miał bowiem charakter w znacznej mierze - nazwijmy to umownie - sprawy prywatnej. Koloniści, idąc na zachód, sami musieli zapewnić sobie bezpieczeństwo; musieli być zatem wyposażeni w broń. Uznano więc posiadanie broni za realizację podstawowego prawa obywatela - prawa do bezpieczeństwa osobistego i do samoobrony.

99.    Państwo jest organizacją złożoną, hierarchiczną. W tej

złożonej, wielopiętrowej strukturze funkcjonują instytucje i organy wyspecjalizowane w realizacji różnych zadań, korzystające z rozmaitych kompetencji. Najbardziej znany jest podział zadań i kompetencji, które ucieleśniają się we władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Ogół powiązanych ze sobą organów państwa - to jest instytucji (osób, zespołów osób), których decyzje władcze, na mocy obowiązującego prawa, a niekiedy i innych norm społecznych (np. zwyczaju), uznaje się za podejmowane w imieniu państwa - stanowi aparat państwowy. Obok organów państwa działają inne organy władzy publicznej, a także różne wyspecjalizowane agendy państwa funkcjonujące na przykład w sferze gospodarki, oświaty, ochrony zdrowia, nauki itp. Dotyczy to w szczególności państw współczesnych. W aparacie państwowym istnieją rozmaite piętra organizacyjne, a zarazem decyzyjne. Istnieją organy centralne (np. rząd), podstawowe (np. lokalna administracja) oraz różne organy usytuowane na poziomach pośrednich (np. administracja prowincjonalna), a także różne wyspecjalizowane w rozmaitych typach zadań piony organów państwa, na przykład wieloszczeblowe sądownictwo powszechne, organy kontroli państwowej.

Istnienie rozbudowanego systemu organów władzy publicznej o różnym zakresie zadań i kompetencji jest okazją do powołania rozległego aparatu urzędniczego obsługującego te organy. Nie tylko w czasach współczesnych, choć obecnie zwłaszcza, obserwuje się hipertrofię i wzrost politycznego znaczenia tego aparatu. Choć powołany jest do zadań pomocniczo-usługowych, staje się w państwie samodzielnym czynnikiem decyzyjnym (władczym), mającym własne interesy, o które dba bardziej niż o interesy tych, którym winien służyć. Pojawia się zatem zjawisko alienacji (wyobcowania) aparatu urzędniczego i związane z nim ściśle zjawisko biurokracji. Dotyka ono zresztą nie tylko aparat urzędniczy państwa, ale także aparat urzędniczy samorządu terytorialnego, instytucje gospodarcze (np. banki) oraz organizacje międzynarodowe. Jego istnienie utrudnia sprawne funkcjonowanie państwa i innych struktur organizacyjnych i może doprowadzić do stanu, w którym nie są one zdolne osiągać zamierzonych celów.

100. Państwo, mimo że jest organizacją przymusową, a przy tym korzystającą niekiedy z przemocy, jest często postrzegane jako wspólnota (patrz też wcześniej). Jest to wspólnota, z którą ludzie się na ogół utożsamiają (co nazywane bywa patriotyzmem), a w każdym razie mają do niej jakiś stosunek emocjonalny. Państwo, którego większość mieszkańców nienawidzi lub wobec którego pozostaje całkiem obojętna, ma niewielkie szanse na przetrwanie. Może być utrzymywane jedynie siłą. Ważnym czynnikiem spajającym państwo jest fakt, iż jego mieszkańcy wiążą się bardziej ze swoimi współziomkami niż z cudzoziemcami, że więzi społeczne skierowane są raczej do wewnątrz niż na zewnątrz organizacji państwowej. Dotyczy to zarówno więzi emocjonalnych, jak i politycznych, gospodarczych, kulturalnych. Elementem więzi państwowej bywała też lojalność wobec domu panującego lub konkretnego monarchy. W niektórych państwach wielonarodowych, na przykład w monarchii austro-węgierskiej lub w Cesarstwie Rosyjskim, lojalność poddanych wobec panującego odgrywała