Obraz7

78

VIII. Państwo - przymus, hierarchia, wspólnota

pod tym względem rolę fundamentalną. Lojalność obywatelska przenoszona jest współcześnie na samo państwo jako wspólnotę (organizację) obywatelską.

101. Dla utrzymania w całości wspólnoty państwowej istotne znaczenie mają powiązania gospodarcze, skierowane przede wszystkim do jej wnętrza, tworzące jednolity wewnątrzpaństwowy rynek ekonomiczny. Nie przeszkadza to oczywiście utrzymywaniu przez podmioty gospodarcze działające w granicach państwa wymiany i współpracy międzynarodowej. Tworzenie się tego rodzaju więzi (kształtowanie jednolitego rynku) odegrało wielką rolę w formowaniu się w Europie w XIV-XX wieku nowożytnych państw narodowych. Dziś jednak mamy do czynienia z rynkiem znacznie przekraczającym granice państw. W większości branż jest to już rynek o zasięgu co najmniej kontynentalnym, jeśli nie światowym. Jego integracyjna rola w stosunku do państwa bardzo osłabła.

Państwo było także obszarem sprzyjającym pojawianiu się więzi kulturowych. Na ich rzecz działały na przykład oświata i wychowanie szkolne - zwłaszcza od czasu, gdy na poziomie podstawowym stało się powszechne - biurokracja państwowa korzystająca przy wykonywaniu swych czynności z języka państwowego, armia szkoląca rekrutów zgodnie z ustalonymi jednolicie wzorcami postaw propaństwowych i patriotycznych. Również i te więzi ulegają w czasach współczesnych rozluźnieniu.

IX. Geneza i przyszłość państwa

102.    Kolejny problem, jaki stoi przed nami, streszcza się w pytaniu: dlaczego i jak powstało państwo, jaka jest geneza państwa? Czy bez tworu organizacyjnego takiego jak państwo można sobie wyobrazić istnienie ludzkości? Czy istniał kiedykolwiek w społeczności ludzkiej stan bezpaństwowy? Na ten temat napisano wiele, próbowano dawać różne odpowiedzi. Jeden z poglądów głosi, że państwo jest instytucją odwieczną. Tam, gdzie istnieje człowiek i społeczeństwo, tam istnieje państwo (ubi societas ibi civitas). Problem genezy państwa zatem nie powstaje. Liczni są jednak zwolennicy tezy, w myśl której państwo pojawiło się dopiero po pewnym okresie istnienia ludzkości. Musiała ona dojrzeć do_państwowości - odkryć ją bądź ją stworzyć; niektórzy wierzą, że została ona ludzkości dana z zewnątrz. Co zatem istniało przed państwem? Zdania w tej kwestii są bardzo podzielone.

103.    Trzeba jednak wyraźnie oddzielić dwie kwestie: genezę danego państwa, na przykład starożytnej państwowości rzymskiej, państwowości polskiej, hiszpańskiej, japońskiej czy amerykańskiej, od genezy państwa jako takiego, jako pewnej instytucji w dziejach ludzkości. O ile udzielenie wyczerpującej odpowiedzi na pierwsze pytanie, choć w poszczególnych przypadkach niezmiernie trudne, jest często możliwe, o tyle powszechnie zadowalającego wyjaśnienia genezy państwa w ogóle jeszcze się nie dopracowano. Wysuwane są w tej mierze od dawna tylko rozmaite hipotezy i teorie, mniej lub bardziej prawdopodobne. Wszechstronny przegląd tych hipotez nie jest tu możliwy. Zainteresowanych odsyłamy do opracowań z zakresu historii pradziejowej i starożytnej oraz do wykładu z historii myśli politycznej i prawnej.