31606 str 216 217

walny prawie zawsze występowały jako jedna masa uderzeniowa, natomiast hufce posiłkowe były wprowadzane do walki także pojedynczymi chorągwiami. Stare urządzenie polskie miało przede wszystkim tę zaletę, że dawało dużą swobodę manewrowania hufcami i chorągwiami, a więc reagowania' natychmiastowego na zmieniające się okoliczności i sytuacje, a równocześnie pozostawiało do dyspozycji wodza silny odwód (huf walny), którym mógł on przeprowadzić decydujące uderzenie.

2- Przewaga ugrupowania polskiego pod Wiedniem (1683) polegała na zmasowaniu dużych sił jazdy (20 000), na prawym skrzydle, na wzgórzach, gdy jednocześnie na lewym skrzydle piechota i dragonia niemiecka weszły wcześniej w kontakt z nieprzyjacielem i ściągnęły na siebie znaczne siły tureckie. Zdobycie przez polską piechotę na prawym skrzydle ostatniego pasma wzgórz Lasu Wiedeńskiego pozwoliło na przeprowadzenie druzgocącej szarży w kierunku mostów na rzeczce Wiedence. Dowódca turecki zorientował się, że grozi mu to odcięciem odwrotu i zarządził opuszczenie zajmowanych stanowisk pod Wiedniem.

3.    Raczej macedońską falangę, gdyż pojedyncze roty piesze stawały osobno, uszykowane na głębokość kilku (do 10) szeregów, przyjmując kształt prostokąta, gdy tymczasem czworoboki Szwajcarów stanowiły wielkie kwadraty.

4.    W stosowaniu przez wojsko polskie, w XV—XVII wieku, przejętego od husytów warownego taboru, formowanego z wozów. W marszu rzędy wozów stanowiły doskonałą osłonę dla kolumn żołnierzy, a w bitwie wozy, spięte łańcuchami, tworzyły integralną część szyku bojowego i umożliwiały zastosowanie taktyki obron-no-zaczepnej. Doświadczenia husyckie z taborem przejęte zostały przez Polaków już podczas trzynastoletniej wojny z Krzyżakami za pośrednictwem najemnych żołnierzy czeskich.

5.    Szyk „w klin” polegał na tym, że rycerze ze swymi giermkami formowali zwartą kolumnę, węższą u czoła, natomiast w szyku zwanym „w płot” stawali obok siebie, w znacznych odstępach, zwykle na długość kopii (3 m), mając z tyłu giermków. W pierwszym przypadku średniowieczna bitwa rycerzy polegała na uderzeniu kolumn, a w drugim na pojedynkach rycerzy. Szyk „w płot” był szczególnie popularny w Europie zachodniej ale znany był także rycerstwu polskiemu, które jednak częściej stosowało szyk „w klin”.

6.    Szyk zwany ławą przejęty został na początku XVII wieku od Tatarów. Ława polegała na oskrzydleniu i otoczeniu przeciwnika przez zaskoczenie. W tym celu siły główne kryły się za nierównościami terenu i lasami oraz za długą linią harcowników, których zadaniem było zdezorientowanie przeciwnika i postawienie go w położeniu, w którym manewr oskrzydlający miał najwięcej szans powodzenia. Często stosowano pozorowaną ucieczkę harcowników lub cofano do tyłu środek własnego ugrupowania, by pociągnąć przeciwnika do przodu i ułatwić otoczenie. Manewr oskrzydlający wykonywały hufce z ostatnich linii ugrupowania.

7.    Pod Obertynem (1531) Polacy zastosowali szyk taborowy. Wojsko otoczone zostało czworobokiem wozów spiętych łańcuchami, z dwiema przeciwległymi bramami. Pozorowane natarcie polskie ściągnęło pod jedną z bram większość sił Mołdawian i wówczas nastąpiło rzeczywiste uderzenie polskiej jazdy przez drugą bramę. Uderzając w osłabione skrzydło nieprzyjaciela, Polacy z łatwością je rozbili, zdobywając przy tym wszystkie działa Mołdawian. To zadecydowało o ich klęsce.

8.    Po raz pierwszy zastosowano tyralierę w Polsce w 1792 roku, między innymi w bitwie pod Zelwą. Stosowały ją nieliczne jeszcze kompanie strzeleckie piechoty, walczące w szyku rozproszonym ogniem pojedynczym. Już wtedy Kościuszko, pod wpływem doświadczeń ame-

217