34127 Psychologia6

146 PSYCHOLOGIA WSPÓŁCZESNA; LEPIEJ, WIĘCEJ, PRZYSTĘPNIEJ

Hormony tropowe (np. hormon tropowy. Wpływa na czynność przysadki, pobudzając ją do wydzielania hormonów czyli .wyzwalacz” hormonu wzrostu) uwalnianych przez hormony tropowe (np. hormonu wzrostu, hormonu adre-nokortykotropowego).

Przysadka

Piat przedni

Hormon Wzrostu Wywotuje wzrost mięśni, kości i gmczotćw.

Hormon adrenokortykotropowy (AĆTM) Reguluje czynność ko-y nadnerczy.

Tyrotropina Powoduje wydzielanie tyroksyny przez tarczycę.

Hormon stymulujący pęcherzyk jajnika Powoduje wytwarzanie spermy i komórki jajowej.

- - —. Plattylni .___, .. ,

Hormon leutynizacji Wywołuje jajeczkowanie, dojrzewanie spermy i jajeczka.

Prolaktyna Stymuluje wytwarzanie mleka.

Hormon antydiuretyczny (ADH) Hamuje wytwalzanie moczu.

Oksytocyna Stymuluje skurcze macicy podczas porodu i wydzielanie mleka przy

karmieniu piersią.

Trzustka Insulina Umożliwia organizmowi metabolizm cukrów; reguluje odkładanie się tłuszczy.

Tarczyca	; Tyroksyną	Przyspiesza przemianę mateni.
Nadnercza
Kora	i Sterydy (np. kortyzol)	Podnosi odporność na stres: reguluje metabolizm węglowodanów.
Rdzeń	Adrenalina (epinefryna)	Nasila czynności metaboliczne (częstość skurczów serca i rytm
		oddechowy, poziom cukru we krwi itd.).
	Noradrenalina (norepinefryna)	Podnosi ciśnienie krwi; funkcjonuje jako neuropreekaźnik.
Jądra

Jajniki Estrogen Reguluje cykl miesiączkowy, stymuluje rozwój żeńskich cech płciowych.

Progesteron Stymuluje rozwój błony śluzowej macicy,co pozwala utrzymać ciążę.

DZIEDZICZ!®! NATURA BATURY

Rozważmy następujące fakty:

9 Ludzie nie mogą oddychać pod wodą (bez specjalnego wyposażenia)..

9 Ludzie nie potrafią latać (znowu - bez specjalnego wyposażenia), a Ryby nie mogą się nauczyć francuskiego ani zatańczyć samby, nawet gdyby je posiano do odpowiednich szkół.

g Szympanse i goryle potrafią się nauczyć języka migowego, choć nie są w stanie mówić.

Ludzie nie mogą oddychać pod wodą czy latać (bez odpowiedniego wyposażenia) z powodu czynników dziedzicznych. Dziedziczenie determinuje naszą naturę, która opiera się na strukturach i procesach biologicznych. Ryby także, chociaż w inny sposób niż ludzie, są ograniczane przez cechy przekazywane z pokolenia na pokolenie. Szympanse i goryle mogą się nauczyć rozumienia wielu ludzkich słów i wyrażania niektórych pojęć za pomocą języka migowego. Nie potrafią jednak mówić, ponieważ nie odziedziczyły po swoich przodkach ani ko-

rowych obszarów regulujących mowę, ani aparatu artyknlacyjnego mowy. Ich natura po prostu różni się od naszej.

Dziedziczność jest podstawą przekazywania cech fizycznych, takich jak wzrost, kolor włosów i oczu. Zwierzęta można selektywnie hodować, aby nasilić pewne pożądane cechy fizyczne lub psychiczne. Bydło czy kurczaki w trakcie hodowli poddaje się selekcji, na przykład po to* aby przy takich samych nakładach finansowych uzyskać jak najwięcej mięsa najwyższej jakości. Niektóre zwierzęta selekcjonuje się tak, by cechowały się inteligencją i agresywnością. Na przykład pudle są stosunkowo inteligentne, a psy rasy' golden retrieyer, używane do pomocy osobom niepełnosprawnym, śą też łagodne i cierpliwe w Stosunku do dzieci. Niektóre owczarki, na przykład bor-der collie, mają silny instynkt stadny i nawet jako szczeniaki próbują zaganiać do stada... ludzi, którzy samotnie się wałęsają._________________________________

Dziedziczność zarówno umożliwia zachowania, jak i je ogranicza (Rutter, 1997). Gałąź biologii zajmująca się dziedzicznością została nazwana genetyką. Natomiast pomost między biologią a psychologią stanowi genetyka zachowania (genetyka'behawioralna), która koncentruje się na przekazywaniu struktur i cech leżących u podstaw zachowania.

Dziedziczność współwyznacza prawie wszystkie ludzkie cechy i zachowania (Rutter, 1997). Przykładami mogą być towarzyskość, nieśmiałość, skłonność do dominacji i agresywność, skłonność do zachowań przywódczych i poszukiwania stymulacji, skuteczność w roli rodzica czy terapeuty, a nawet zainteresowanie rzemiosłem i sztuką (Angier, 1996; Carey, DiLalla, 1994; Goldsmith, 1993; Lykken i in., 1992). Wpływy genetyczne mają też swój udział w powstawaniu większości zaburzeń, między innymi lęku i depresji, schizofrenii, psychozy dwubiegunowej, alkoholizmu, a nawet w przejawianiu skłonności do zachowań przestępczych (DiLalla i in., 1996; Plomin i in., 1997). Jednakże większość wzorców ludzkiego zachowania pozostaje także pod silnym wpływem doświadczeń życiowych i indywidualnych decyzji (Rosę, 1995).

Według Darwina w przyrodzie toczy się walka o byt, w której różne gatunki i osobniki współzawodniczą ze sobą o to samo terytorium i te same zasoby. Cechy adaptacyjne, czyli te, które podwyższają zdolność organizmu do przetrwania i rozmnożenia się, są przekazywane następnym pokoleniom częściej niż pozostałe cechy. Niektórzy biologowie i socjobiolo-gowie sądzą, że dziedziczny charakter ma także wiele społecznych zachowań adaptacyjnych, takich jak skłonność do altruizmu, agresji czy określonych strategii w poszukiwaniu i zdobywaniu partnera seksualnego (Archer, 1996).

Słynna podróż brytyjskiego przyrodnika Karola Darwina niemalże nie doszła do skutku. Darwin zgłosił się na ochotnika, jako naukowiec, do wzięcia udziału w ekspedycji, na którą zamierzano wyruszyć statkiem :HMS Be-agle, jednak kapitan tej jednostki sprzeciwił się zabraniu. • go na pokład z powodu... kształtu nosa. Kapitan Fitz--Roy był bowiem przekonany, że potrafi rozpoznać charakter człowieka j na podstawie 'rysów twarzy, a nos Darwina -jego zdaniem - nie był oznaką wystarczająco dobrego charakteru naukowca: W końcu jednak Fitz-Roy ustąpił, a Daiwin rozpoczął swą historyczną podróż, która doprowadziła do sformułowania przezeń teorii ewolucji.

Odnotujmy jeszcze - traktując ten fakt jako ciekawy zbieg okoliczności - że Karol Darwin urodził się tego samego dnia co Abraham Lincoln (12 lutego 1809 roku). Jego ojcem byi znany lekarz, a matką -SusannahWedgwood pochodząca z rodziny parającej się handlem z Chinami. Jego kuzynem był sir Francis Gal-ton, który wyprowadził wiele innowacji do pomiam psychologicznego. Postępy Darwina w szkole początkowo były tak marne, że jego ojciec obawiał się, iż Karol przyniesie wstyd całej rodzinie. Jednak nie przeszkodziło to Darwinowi zostać jednym z najwybitniejszych myślicieli XIX i ,XX wieku.

Darwin pasjonował się kolekcjonowaniem i klasyfikowaniem roślin, minerałów

i zwierząt. Po-' czątkowo pró-I bował studiów I medycznych, || potem’ wstąpił || na Uniwersytet s w Cambridge, i I by zostać angli-l kańskim kapła-® nem, a w końcu.

| ukończył studia o przyrodnicze! Będąc człowiekiem zamożnym; w stopniu pozwalającym, na . niezależność, Darwin objął->• bezpłatne stanowisko ’ naukowca na pokładzie Beagle; miał je pełnić przez pięć lat. Statek zatrzymał się między innymi na Wyspach Galapa-. gos, na których Darwin zaob-, serwował, że gatunki jaszczurek, żółwi i roślin zamieszkujące poszczególne wyspy tego archipelagu różnią się od sie- . bie. Choć swoją podróż- na ' Beagle Darwin rozpoczął, , wierząc w opisany w Księdze ^!Rodzaju akt stworzenia, to jednak dokonane obserwacje skłoniły go do sformułowania ' poglądu, że obserwowane przezeń gatunki zwierząt miały wspólnych przodków, lecz w wyniku ewolucji zmieniły się.

Początkowo Darwin chciał, aby jego teoria została opublikowana dopiero po jego śmierci. Wzdragał się przed jej wcześniejszym ogłoszeniem w obawie, że będzie ogromnie niepopularna z powodu zaprzeczania przekonaniom religijnym i że okryje to niesławą całą jego rodzinę. Jednakże po dwudziestu latach ustąpił, dowiedziawszy się, że inny przyrodnik, Alfred Russell Walla-ce zamierza opublikować własną teorię ewolucji. Nie trzeba dodawać, że to poglądy Darwina stały się standardem (czy słyszeliście o teorii ewolucji Wallace’a?).