35342 IMG147 (2)

ra mieszka u mocarzy w dzikim borze, jest jeszcze piękniejsza”. Tak samo jak w innych podobnych wypadkach druga połowa wiadomości może istnieć bez pierwszej. Wówczas udzielenie informacji przybiera cechę nierozważnego postępowania. Matka głośno przywołuje syna do domu i tym samym zdradza jego obecność wiedźmie (108); Starzec otrzymuje czarodziejską sakwę. Częstuje z niej kumę i tym samym ujawnia wobec niej tajemnicę swojego talizmanu (187). Symbol: w¹.

2—3. Odwrócone albo inne wywiadywanie się wywołuje odpowiednią odpowiedź. Kościej zdradza tajemnicę swojej śmierci (136); sekret szybkiego konia (159) i in. Symbol: to² i to³.

VL Antagonista usiłuje o szukać swoją ofiarę, aby zawładnąć nią lub zagarnąć jej mienie. Określenie: podstęp (iioji.box), symbol: s.

Antagonista przede wszystkim przybiera odmienną postać. Smok przemienia się w złotą kozę (162) albo pięknego młodzieńca (202); wiedźma udaje „serdeczną staruszkę” (225) lub naśladuje głos matki (108); pop przywdziewa koźlą skórę (258); złodziejka udaje żebraczkę (139).

Potem następuje sama funkcja.

1. Przeciwnik działa poprzez namowę. Wiedźma proponuje przyjęcie pierścionka (114); kuma proponuje łaźnię parową (187); wiedźma namawia do zdjęcia odzieży (259) czy kąpieli w stawie (265). Symbol z¹.

2. Antagonista bezpośrednio stosuje środki

magiczne. Macocha daje pasierbowi zatrute placki (233) albo wpina w jego ubranie magiczną szpilkę (233). Symbol: s².

3. Przeciwnik posługuje się innymi środkami oszustwa albo przemocy. Złe siostry umieszczają w oknie, przez które ma wlecieć Fi-nist, noże i inne ostre przedmioty (234); smok przemieszcza wióry, wskazujące dziewczynie drogę do braci (133). Symbol: 2³.

Vn. Ofiara ulega podstępowi i tym samym nieświadomie pomaga wrogowi. Określenie: wspomaganie (nocoÓHHnecTBO), symbol: g.

1. Bohater ulega namowom antagonisty, tj. przyjmuje pierścionek, idzie do łaźni, bierze kąpiel itd. Zakazy są zawsze naruszane, natomiast oszukańcze propozycje odwrotnie — zawsze przyjmowane i spełniane. Symbol: g¹.

2—3. Mechanicznie reaguje on na stosowanie środków magicznych i innych, tj. zasypia lub kaleczy się. Funkcja ta może istnieć samodzielnie: bohatera nikt nie usypia, nagle zasypia sam, oczywiście po to, by ułatwić wrogowi jego dzieło. Symbole: g² i g³.

Szczególną formę podstępnej propozycji i odpowiedniej zgody na nią stanowi oszukańcza umowa („Oddaj to, czego nie masz w domu”). W tych warunkach zgoda bohatera jest wymuszana, przy czym wróg wykorzystuje jakąś kłopotliwą sytuację swojej ofiary, np. rozpierzchnięcie się stada lub skrajną nędzę. Niekiedy przeciwnik umyślnie stwarza ową kłopotliwą sytuację. Niedźwiedź chwyta cara za brodę

73

4 — Morfologia bajki