35348 skanuj0094

3. Kryteria

W sferze organizacji terytorialnej nie ma żadnych absolutnych kryteriów. Podobnie jak w przypadku decyzji nie można powiedzieć z całą pewnością, że stanowi ona jedyne i najlepsze rozwiązanie problemu. Optymalne ukształtowanie struktury terytorialnej zależy od bardzo wielu różnych czynników, które na siebie wzajemnie oddziaływują.

Dlatego też bezcelowe jest poszukiwanie jakichś bezwzględnych liczb określających wielkość jednostek podziału terytorialnego poszczególnych szczebli, należy raczej zidentyfikować te czynniki, które na tę wielkość w sposób istotny rzutują¹. Uwzględniając te czynniki powinno się podjąć decyzję w zależności od uwarunkowań konkretnego przypadku.

II. Krótki zarys historyczny

1. Wprowadzenie

Nie ma podziałów terytorialnych odpowiadającym wszystkim okresom i wszystkim typom państw. Zmiany zachodzące w życiu społecznym, gospodarczym i politycznym zmuszają do ciągłych zmian% podziale terytorialnym. Oczywiste zalety stabilizacji nie osłabiają konieczności przeprowadzania zmian. Tworzenie nowych podmiotów terytorialnych jest sprawą trudną, złożoną i odpowiedzialną. Przygotowanie reform powinno objąć zaplecze materialne, aparat administracyjny, a także społeczeństwo oraz wkalkulować w koszty skutki nietrafnych decyzji oraz stworzyć mechanizm ich szybkiego korygowania. Teoretycy generalnie opowiadają się za ewolucyjnymi zmianami, są natomiast sceptyczni wobec zmian nagłych i gwałtownych².

2. Historia najstarsza

Bardzo interesująca jest ewolucja podziału terytorialnego Państwa Polskiego w okresie kształtowania jego najwcześniejszych podstaw ustrojowych. Procesy ustrojowe, których elementem były zmiany w podziale terytorialnym, a które miały miejsce na obszarze Polski były generalnie zbliżone do tych, które występowały w państwach feudalnych współczesnej Europy. Przede wszystkim zmiany podziału terytorialnego były wynikiem ewolucji rozbitego feudalnie państwa w kierunku państwa scentralizowanego, a więc posiadającego silną władzę królewską (centralną). Warunkiem efektywnej centralizacji jest jednak adekwatny podział terytorialny, w którego poszczególnych jednostkach skutecznie działają przedstawiciele króla. Jednym z zasadniczych przełomów w organizacji władzy królewskiej w Polsce było utworzenie przez Wacława II Przemyślidę powiatów, na czele których stali starostowie - urzędnicy mianowani przez króla. Starostowie dysponowali szerokim zakresem władzy sprawowanej w imieniu króla.

W czasach dynastii Piastów Polska dzieliła się na dzielnice składające się z okręgów grodowych stopniowo zmieniających się w kasztelanie. Jagiellonowie utworzyli województwa opierając się na tradycyjnych obszarach dzielnic. Istniejące w drugiej połowie XVI w. prowincje (wielkopolska, małopolska i litewska) dzieliły się na województwa i ziemie (powiaty) i w zasadzie dotrwały do pierwszego rozbioru.

W Księstwie Warszawskim, oparte na zasadach francuskich, istniały departamenty i powiaty oraz gminy. Królestwo Polskie dzieliło się najpierw na 8 województw, przemianowanych w 1837 roku na gubernie. Zabór' pruski dzieli się na prowincje, rejencje i powiaty składające się z gmin oraz z miast wydzielonych z powiatów³.

43

1

Por. Sidentopf H., Wyniki i skutki oddziaływania reform w administracji komunalną, „OMT” 1982, nr 1, s. 9-12.

2

   Por. Sidentopf H., Reforma funkcjonalna w krajach związkowych RFN, „Przegląd Organizacji" 1980, nr 7-8, s. 330 i nasi

3

   Por. Szreniawski J„ Wstęp do nauki administracji, Lublin 2000, s. 126-128; Boć J., Jurek P., Kruszewski T„ Powiat jako jednostka podziału terytorialnego w historii Polski, [w:] Powiat, red. Boć J., Kolonia Limited 2001, s. 8-14.