34622 skanuj0014 (205)

133

WALORY KULTUROWE OBSZARÓW WIEJSKICH W POLSCE

Drugim elementem decydującym o atrakcyjności kulturowej powiatu gorlickiego są zabytkowe cmentarze wojskowe z I wojny światowej⁶. Są one uważane za fenomen kulturowy i architektoniczny na skalę światową. Projektanci - wśród których największy udział w tworzeniu żołnierskich nekropolii mają Hans Mayr, Duśan Jurkowie i Jan Szczepkowski - w pełni wykorzystali warunki przyrodnicze tego terenu, lokując cmentarze w miejscach widocznych z daleka. Pod względem architektonicznym najciekawsze są cmentarze w Stróżówce (gm. Gorlice), Sękowej, Uściu Gorlickim, Gładyszowie, Smerkowcu i Regetowie Wyżnym (gm. Uście Gorlickie) oraz w Ropicy Górnej (gm. Sękowa).

Wśród obiektów kultury materialnej, uzupełniającą rolę w waloryzacji turystycznej powiatu gorlickiego stanowią dwory i pałace oraz muzea i zabytki przemysłowe.

Obiekty dworskie i pałacowe znajdujące się na tym obszarze pochodzą z różnych okresów historycznych i reprezentują - podobnie jak obiekty sakralne - różne style architektoniczne. Największe ich zgrupowanie występuje w gminie Gorlice. Wśród nich najbardziej znane i najciekawsze architektonicznie są obiekty w Szymbarku:

•    renesansowy, obronny kasztel rodu Gładyszów (XVI w.),

•    dwór na tzw. Miastku - przeniesiony z Gorlic, stanowi obecnie siedzibę Muzeum Budownictwa Ludowego,

•    murowany dwór Groblewskich na Łęgach (obecnie siedziba szkoły),

•    dwór Groblewskich na tzw. Bystrzycy (obecnie mieści się w nim Stacja Badawcza Instytutu Geografii PAN).

Pomimo, iż powiat gorlicki od połowy XIX w. był związany z rozwojem przemysłu, głównie naftowego, to zabytki przemysłowe występują rzadko. Zacho-

⁶ W listopadzie 1915 r. przy austriackim Ministerstwie Wojny został utworzony Wydział Grobów Wojennych, którego zadaniem było projektowanie i budowa cmentarzy tam, gdzie walczyli żołnierze armii austo-węgierskiej. Okolice Gorlic stanowią szczególne miejsce w tym względzie. Tu bowiem w wyniku tzw. Bitwy Gorlickiej w maju 1915 r., która stanowiła przełomowy moment na froncie wschodnim I wojny światowej, zginęło 20 tys. żołnierzy armii austo-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej. Zaistniała więc szczególna potrzeba uporządkowania pól bitewnych i godnego pochówku żołnierzy walczących tu armii.

W 2001 r. Wydział Promocji i Rozwoju Starostwa Powiatowego w Gorlicach przy współpracy ze Starostwem Powiatowym w Tarnowie rozpoczął jednolite znakowanie cmentarzy wojskowych i promowanie Szlaku Cmentarzy z I Wojny Światowej. Natomiast w 2002 r. pozyskano środki z Polsko-Słowackiego Funduszu Małych Projektów realizowanego w ramach programu PHARE na dalsze znakowanie szlaku i jego promocję (Szlak Cmentarzy Wojskowych z I Wojny Światowej, Starostwo Powiatowe w Gorlicach).