34702 symbol064

128 •

cechą mitycznych Narzędzi i Broni jest dynamizm (Kopaliński 1990, hasła: Topór, Włócznia, Miecz).

Ze względu na specyfikę materii, wiążą się one jednocześ-nie ze sferą chtoniczną oraz uraniczną. Wydobywane z głębin zie-mi skały i wykuwane przez boskich kowali metale, trafiały do rąk wojowników, herosów o nierzadko solarnym charakterze (Bąbel 1980, 14-18; Thomas 1980, 176). Siekiera, miecz lub włócznia stawały się wówczas synonimem walki z zagrażającym porządkowi świata Chaosem (Roś 1969, 225-231; Tomiccy 1975, 47-52).

W kategoriach rzeczownikowych, do zakresu preferowanych wyobrażeń zaliczyć więc można Broń, Narzędzia oraz posługującego się nimi Bohatera, Herosa kulturowego. Deponowane przedmioty, o silnie zaznaczonych cechach dynamizmu, łączą się z symboliką pokonywania mitycznych przeciwników (Toporow 1975, 170-171) oraz okiełznania wrogiej Natury (Moszyński 1967, 310). Co jednak istotne, ponownie ukazują ślad wiodący naprzód, ku górze, na przyszłość. Tym razem, poprzez osiąganie i nadawanie ładu (Tuan 1987, 54-55).

Schemat epitetowy, dotyczący u nas zagadnień tanatologicz-nych, potwierdza wypowiedziane dotąd opinie. Zdecydowana większość analizowanych założeń sepulkralnych lokowana była w obrębie ocenianego ustroju blisko wód płynących (tab. 18, 19, 21). Istotę ich symbolizmu najpełniej oddaje starożytna sentencja Heraklita: niepodobna wstąpić dwukrotnie do tej samej rzeki, bo już inne napłynęły w nią wody (Tatarkiewicz 1978, 31).

Niewątpliwymi epitetami sfery akwatycznej są zatem ruchliwość i zmienność. Rzeki to ruchome drogi, które zawożą człowieka tam, gdzie się chce udać (Kopaliński 1990, 357). W aspekcie ta-natologicznym wiodą.one zmarłych do podziemi (Vibraye 1930, 124--126) lub siedziby niebiańskiej (Thomas 1980, 182).

Odróżnienie jednak obu kierunków nie jest łatwe nawet wówczas, gdy badacz dysponuje opisem mitycznej wędrówki dusz (Gąssowski 1978, 148-158; Suchocki 1987, 154-157). Ambiwalencję baśniowych określeń "dołu" i "góry" doskonale przedstawił T. Toporow (Toporow 1975, 166-168).

Pomocne okazuje się w tym momencie odwołanie do szczegółowych lokacji cmentarzysk. Dla badanego ustroju charakterystyczne było zajmowanie południowych brzegów rzek (tab. 12, 21). Zgodnie zaś ze wspomnianym powiązaniem horyzontalno-wertykalnym, kierunek południowy odpowiada ruchowi w górę (Mieletyński 1981, 269)* Jeśli uwzględnimy jeszcze, iż nad wodami stojącymi obierano naj' częściej brzegi północne, specyfika rzeki nabierze silniejszego wyrazu (tab. 14) .

Wszystkie te obrazy symboliczne odpowiadają kryteriom, wyróżnionego przez Duranda, ustroju dziennego (Durand 1986, 102). Horyzont jego preferencji obejmuje m.in. wyrażenia: Wznosić się, Wstępować, Kamień, Broń, Bohater; Wysoki, Jasny, Niebiański.

W swym układzie nawiązują one do kultur ideacjonalnych P. Soro-kina, apollińskich R. Benedict oraz Wschodu u F. Northropa (ibidem, 114). Kierując się podobnymi względami jak w przypadku KPL i KAK, czynimy punktem odniesienia wzór Ruth Benedict, z pogranicza etnologii, filozofii i mitu.

Według Eliadego, bóg uznawany za najdoskonalsze wcielenie greckiego geniuszu nie ma greckiej etymologii. Hipotezy badawcze wskazują na pochodzenie Apollina z północnych regionów Eurazji albo z Azji Mniejszej (Eliade 1988, 188-189). Pojawiają się również opinie o jego autochtonizmie, poddawanym jedynie wpływom orientalnym (Danka 1987, 39).

Charakter Apollina zmieniał się zgodnie z tokiem rozwoju myśli starożytnej. Pierwotnie podobniejszy był do chtonicznego demona śmierci, zaś imię jego znaczyło "niszczę, zabijam" (ibidem, 38-39). U Homera zachowuje jeszcze cechy zabójcze, lecz otoczony jest już innym klimatem. Wrasta w rodzinę bogów olimpijskich, których ojciec Dzeus uosabia odwieczne światło dnia (Vibraye 1930, 30-34).

Świetlistość Apolllina nie wiązała się ze słońcem, pozostającym w Grecji klasycznej domeną Heliosa (Danka 1987, 27-30). Emanowała natomiast z niej moc rozjaśniania przyszłości. Wyroczni delfickiej patronował bóg odsuwający zło (apotropaios) i oczyszczający (katharsios). Apollińscy ekstatycy doświadczali wizji odmiennej od dionizyjskiego enthousiasmos. Celem owych zabiegów było zdobycie wiedzy i poznanie, nie zaś powrót do andro-gynicznej jedności Kosmosu (Eliade 1988, 192).

Główne atrybuty Apollina to lira oraz łuk ze strzałami. Swą grą oczarowywał on bogów, bestie a nawet kamienie (Eliade 1988, 192). Sam instrument symbolizował również ideę narzędzia a także połączenie ziemi i nieba poprzez unoszący się dym ciałopalnej ofiary (Kopaliński 199.0, 201) . Nade wszystko, za sprawą muzyki zdobyć można duchowe wyniesienie, podobne do tego, które towarzyszy dźwiękom bębnów w rytuałach, szamańskich (Eliade 1988, 192) .